معرق کاری چیست و چگونه انجام می شود؟

اگر به شهرهای تاریخی ایران چون اصفهان، شیراز، کاشان، یزد و تبریز و شهرهای دیگری مثل سمرقند و هرات سفر کرده باشید، معنای معرق کاری چیست را بهتر درک می کنید. اطلاعات در مورد معرق کاری بدون شک به شما در فهم و تحلیل بهتر بسیاری از آثار تاریخی که در گوشه و کنار ایران و برخی کشورهای دیگر می بینید کمک زیادی می کند.

هنر و آثار هنری در هر کشوری سوای از فرهنگ های ملی و دینی، ارزشها و رسم و رسومات آن کشور نمی تواند قابل تعریف باشد و در این راستا معرق کاری نقش مهمی در بازتاب فرهنگ و ارزشهای اسلامی در ایران و دیگر کشورهای اسلامی داشته است، آثاری که در سردر مساجد و تکیه خانه ها و دیگر اماکن عمومی در کشورهای اسلامی مشاهده می شود همه و همه کار معرق کاران در دوره های مختلف تاریخی می باشد.

با ما همراه شوید تا با معرق کاری و اطلاعات جالب در مورد این هنر ارزشمند آشنا گردید.

معرق کاری چیست

اولین نکته در باب معرق کاری چیست، آشنا شدن با اصول اولیه و تعریف معرق کاری می باشد: معرق کاری در اصل همان قرار دادن تکه های رنگارنگ چوب در  کنار هم و خلق یک اثر هنری ارزشمند است، به عبارت دیگر معرق کاری همان هنر موزاییک می باشد. اگرچه در معرق کاری از مواد گوناگون دیگری مانند سنگ نیز استفاده می شود اما شناخته شده ترین نوع آن معرق کاری با چوب می باشد. معرق یک کلمه عربی و به معنای وصله و رگه می باشد. در معرق کاری هنرمند تکه های کوچک چوب یا سنگ را در کنار هم قرار داده یک اثر هنری با ارزش را تولید می کند.

تاریخچه معرق کاری

نکته دیگر در مورد معرق کاری چیست، آشنایی با تاریخچه این هنر ارزشنمد می باشد؛ براساس آثار تاریخی معرق کاری شده به جا مانده می توان گفت که این شروع این هنر به دوره ایلخانان برمی گردد. گنبد سرخ در شهر مراغه شاید اولین اثر هنری معرق کاری به شمار آید.  اشکال اولیه معرق کاری در این گنبد زیبایی خاص خود را دارد.

اوج هنر معرق کاری در دوره صفویه

نکته دیگر در مورد معرق کاری چیست این است که بدانیم آغاز هنر معرق کاری به زمان ایلخانان مغول در ایران بر می گردد. در ادامه این هنر در دوره صفویه به اوج خود رسید. از سویی هم گفته می شود این هنر در قرن چهارم هجری در دوره سلجوقی رونق زیادی داشت و در ادامه در دوره صفویه در اردبیل به  اوج خود رسید. با انتقال پایخت ایران به اصفهان، مرکز معرق کاری نیز به اصفهان تغییر یافت. اگر مسجد شیخ صفی الدین اردبیلی و مسجد شیخ لطف الله در اصفهان را دیده باشید، به خوبی اذعان می کنید که کاشی کاری های این دو مسجد به سبک معرق کاری انجام شده است.

معرق کاری سنگ قبل از معرق چوب

در ادامه مطلب معرق کاری چیست، بهتر است نگاهی به معرق کاری سنگ و معرق کاری چوب بیندازیم. از آثار معرق کاری شده به جا مانده می توان درک کرد که معرق کاری سنگ و کاشی قبل از معرق کاری با چوب رواج داشته است. دوام کوتاه چوب اما سبب شده بسیاری از آثار تاریخی انجام شده با چوب دوام زیادی نداشته باشد.

معرق کاری در حال حاضر

در ادامه مطلب معرق کاری چیست باید گفت معرق کاری و آثار هنری به جا مانده از آن چنان زیبایی و جلوه ای داشته که امروزه نیز از این هنر در تزئینات داخلی ساختمان ها و حتی در تابلوهای دیوار کوب استفاده  می شود. این هنر امروزه نیز رونق زیادی در ایران و برخی کشورهای اسلامی دارد و هنرجویان زیادی به دنبال فراگیری آن می باشند.

معرق کاری امروزه یک هنر نوین به شمار می رود و تابلوهای معرق یک هدیه بسیار گران بها و شیک برای اهدا به کسانی که دوستشان داریم به حساب می آید. گفته شده اولین کارگاه معرق کاری در سال ۱۳۰۹ که عمدتا به منتب کاری اختصاص داشت تأسیس شد و در ادامه معرق و مشبک سازی به این کارگاه اضافه شد.

معرق چرم

نکته دیگر در مورد معرق کاری چیست، اشاره به معرق چرم می باشد. همان طور که در بالا گفته شد معرق کاشی و چوب از گذشته دور در ایران و برخی کشورهای اسلامی رواج یافت. در کنار سنگ و چوب از چرم نیز در کار معرق استفاده می شود که به معرق چرم معروف است. در معرق پوست بیشتر از پوست های زبر مثل پوست بز استفاده می شود.

شروع معرق پوست به دوران پیش از تیموریان بر می گردد. طرح ابتدایی در این هنر اشکال ساده هندسی بودند اما با گذشت زمان و رونق یافتن هنر نقاشی در ایران طرح های معرق چرم نیز پیشرفت کرد و نقوش تذهیب، اسلیمی، مینیاتور و دیگر طرح های پیچیده در این هنر مورد استفاده قرار گرفت. هنر سوخت معرق پوست بیشتر در جلد کتاب های با ارزش مانند قرآن استفاده شده است. “انتخاب پوست مناسب و آماده کردن آن، انداختن طرح مورد نظر روی پوست، برش طرح ایجاد شده روی پوست و منبت کاری روی پوست با استفاده از قالب های حرارتی” از مراحل اولیه معرق چرم می باشد. بعد از این مراحل معرق کاری شروع شده و نقاشی ها روی پوست منتقل و نصب می شود.

منبت کاری با معرق کاری تفاوت دارد

در این بخش از مطلب معرق کاری چیست به تفاوت معرق کاری و منبت کاری می پردازیم. همان طور که گفته شد معرق کاری به هنری گفته  می شود که در آن تکه های کوچک چوب را در کنار هم قرار می دهند تا یک هنر ارزشمند خلق شود.

در منبت کاری، اما طرح هایی برجسته یا گود را با استفاده از ابزارهای خاص خود روی چوب ایجاد می کنند. منبت کاری و معرق کاری دو نمونه بسیار شناخته شده در صنایع دستی ایران می باشد که منشأ خلق کارهای هنری فراوانی بوده اند. معرق کاری و منبت کاری امروز نیز مانند گذشته رونق دوباره یافته است و هنرجویان زیادی به دنبال یادگیری آنها می باشند. بدون شک حفظ این هنر می تواند به حفظ بخش زیادی از ارزش های دینی و ملی ما کمک کند.