محصولات تراریخته چیست و چگونه آنها را تشخیص دهیم؟

محصولات تراریخته چیست؟ چه محصولاتی تراریخته اند؟ از کجا باید بفهمیم این محصول تراریخته است یا نه؟ محصولات تراریخته را باید بخوریم یا نباید بخوریم؟ آیا محصولات تراریخته در ایران وجود دارند؟ آیا در سبد غذایی مردم وارد شده؟ چگونه مردم این محصولات را تشخیص دهند؟

محصولات تراریخته چیست؟

تراریخته transgenesis که از دو واژه transformation به معنی تغییر شکل و genesis به معنی ریشه و اصل یک چیز گرفته شده به معنی تغییر دادن ژن اولیه و اصلی یک جاندار می باشد.

محصولات به این دلیل تراریزی می شوند که در برابر آفت ها، تهدیدها، بیماری ها و… مقاوم شوند و میزان تولید این محصولات بالا برود. مثلا گندم، نیشکر و… بوسیله علم مهندسی ژنتیک تغییر می دهند که آفت روی آنها تأثیر نداشته و محصول با کیفیت تر و بیشتر تولید شود.

تفاوت محصولات ارگانیک و تراریخته

کشاورزی زیستی ، طبیعی یا ارگانیک (Organic farming) یعنی مصرف به شدت محدود کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی در تولیدمحصولات کشاورزی که در راستای تعامل سازگار فعالیت های انسانی با چرخه طبیعت و استفاده متعادل و منطقی از آن بوده است. در واقع در هیچ یک از مراحل تقویت زمین، کاشت، داشت و برداشت محصولات ارگانیک از هیچ نوع فرایند شیمایی استفاده نمی شود و برای تولید محصول از روش های کاملا طبیعی (همچون کود زیستی، کمپوستها، حشرات سودمند، ریزاندامگان کارآ یا EM) استفاده می شود که هیچ گونه آسیبی به انسان و نه محیط زیست وارد نمی آید.

در واقع کشاورزی ارگانیک یک سیستم مدیریتی جامعی است که کمیت و کیفیت محصولات از تولید تا فرآوری و انتقال به مصرف کننده، سلامت خاک، گیاه، حیوان، انسان، میکروارگانیسم‌ها و محیط سیاره زمین بعنوان یک موجود زنده واحد، اصول اکولوژوکی و محیط زیست، اصول عدالت و روابط اجتماعی و احترام به مخلوقات و اصول پایداری زیستی در آن مد نظر است. این تعریف توسط فدراسیون بین‌المللی جنبش کشاورزی ارگانیک ارائه شده است (IFOAM).

اما در پاسخ به این سوال که محصولات تراریخته چیست؟ باید بگوییم که تراریخته یا اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی کاری است که دانشمندان در زمینه تغییر کدهای ژنتیکی موجودات انجام می دهند به این صورت که ژن‌هایی از یک گونه‌ی متفاوت را که اصطلاحا به آن «منبع» می‌گویند، به کد ژنتیکی فرآورده‌های جدید اضافه می‌کنند و برای انجام این کار نیز از فناوری‌های ترکیب DNA بهره می‌گیرند.

این جابه‌جایی ژن نه‌تنها بین گونه‌ها، بلکه حتی در بخش رده‌بندی یا تاکسونومیک هم انجام شده است. برای نمونه، ژن نوعی باکتری‌ که سمّ مهلکی برای حشره‌ای خاص تولید می‌کند، به گونه‌ای از محصولات کشاورزی مثل ذرت تزریق می‌شود تا آن محصول این توانایی را داشته باشد که از خود دربرابر حشره‌ی مذکور به‌عنوان آفت محافظت کند.

بنابراین محصولات تراریخته، روند طبیعی رشد و تولید را طی نکرده و به شکل ژنتیکی دستکاری می‌شوند. لذا از زمانی که این محصولات وارد چرخه غذایی زمین شدند، یعنی از ۲۰‌سال پیش تا به حال، بحث‌ها و اما و اگرهای زیادی درباره آنها وجود داشته است.

علت تولید فراورده های تراریخته

تولید کنندگان محصولات تراریخته معتقدند که مزایای تولید این محصولات هم شامل تولید کننده و هم شامل مصرف کننده می باشد.چرا که این محصولات قیمت ارزان تری دارند و از سوی دیگر مزایای بیشتری نظیر ماندگاری بیشتر یا ارزش غذایی بیشتر یا هر دو برای آن‌ها تصور می‌شود.

تراریخته در ایران

آمار ضد و نقیضی در مورد تولید محصولات تراریخته در ایران وجود دارد، یکی از اعضای کمیسیون برنامه و بودجه مجلس می گوید که مصرف محصولات تراریخته در ایران مربوط به امروز و دیروز نیست بلکه ۲۰ سال است که مردم ایران این محصولات را استفاده می‌کنند!

همچنین محمود تولایی؛ رئیس انجمن ژنتیک ایران نیز معترف است ۱۵ سال است مردم تراریخته مصرف می‌کنند و حدود ۹۰ درصد روغن مصرفی کشور ما وارداتی است که از آرژانتین و برزیل وارد می‌شود و بطور ۱۰۰ درصد تراریخته است.

در عمل وزارت کشاورزی اعلام می‌کند که تا به حال هیچ مجوزی برای تولید محصولات دستکاری شده ژنتیکی داده نشده است.

اما گزارش‌هایی وجود دارد که بدون رعایت اصول آزمایش‌های میدانی، بذر محصولات دستکاری شده در ایران کشت می‌شود که بذر همین محصولات می‌تواند به‌وسیله حشرات و پرندگان به نقاط دیگر منتقل شود و بدون اینکه اطلاع داشته باشیم، کشورمان را دربر بگیرد. این است که اظهارنظرات ضدونقیض درباره این محصولات نگرانی‌ها را بیشتر می‌کند.

چگونه محصولات تراریخته را تشخیص دهیم؟

هم اکنون برخی از محصولات موجود در بازار کشور تراریخته است، بر اساس قانون «ضوابط برچسب‌گذاری به‌روی محصولات غذایی» ابلاغی توسط وزارت بهداشت، تمامی تولیدکنندگان محصولات غذایی در داخل کشورمان موظف هستند در صورتی که محصولات آنها از مواد دستکاری شده ژنتیکی تولید شده است، عبارت «حاصل از فرایند دستکاری ژنتیکی» یا «GMO» را روی لیبل یا برچسب محصول خود به‌صورت واضح و آشکار درج کنند تا خریداران این محصولات از طبیعی بودن یا دستکاری شده ژنتیکی بودن آن هنگام خرید مطلع باشند.اما متاسفانه هنوز لیست دقیق وشفافی از اینکه چه محصولاتی تراریخته است؟ وجود ندارد.

البته برخی معتقدند که وجود برچسب تراریخته روی محصولات به منزله سلامت و ایمنی این محصولات می باشد و به این معناست که این محصولات مورد ارزیابی های دقیق قرار گرفته اند و کاملا برای مصرف ایمن و سالم می باشند.

در مورد میوه ها نیز گفته می شود که هیچ یک از میوه های موجود در بازار تراریخته نیستند و اگر ماندگاری طولانی تری دارند صرفا به این دلیل است که با پیشرفت فناوری‏های پس از برداشت و روش‎های اصلاحی غیر از تراریختگی این امکان را فراهم کرده که میوه‎هایی با کیفیت بهتر تولید شود.

با تمام این اظهارات جالب است که بدانید هم اکنون بسیاری از کشور ها بسیاری از کشور ها محصولات تراریخته تولید می کنند اما مصرف کننده نیستند و آنها را به کشورهای دیگر صادر می کنند.

اما از آنجایی که در خصوص تاثیر تغییر ژنتیک محصولات بر روی سلامت انسان، بحث‌های متناقضی وجود دارد که تا به امروز کسی به صورت کامل نتوانسته آسیب مستقیم آن بر انسان را اثبات کند، و از طرف دیگر هنوز ابهامات زیادی در خصوص تاثیرات این محصولات وجود دارد و با توجه به اینکه حتما محصولات تراریخته باید لیبل داشته باشند، در نهایت این خود مردم هستند که باید انتخاب کنند از این محصولات استفاده کنند یا نه.

هرچند که به گمان ما بهتر است تا زمانی که قادر به ارزیابی دقیق این فراورده ها باشیم بطور دقیق بدانیم محصولات تراریخته چیست استفاده از آنها محدود باشد.