عمرو بن حمق خزاعی که بود و پیامبر چه دعایی در حق او کرد؟

« عمرو بن حمق خزاعی» یکی از خواص و افراد نزدیک به امیرالمومنین علیه السلام است که علیرغم جایگاه بلندی که در پیشگاه امام علی علیه السلام داشت، کمتر از ایشان یاد شده است.

در روایات وارد شده که در روز قیامت ندا می دهند: «این حواری محمد بن عبدالله؟»، یعنی «یاران برگزیده پیامبر خاتم کجا هستند؟» در این هنگام افرادی همچون سلمان، مقداد، ابوذر و … بر می خیزند. سپس منادی می گوید: «این حواری علی بن ابی طالب؟ فقام عمرو بن حمق خزاعی»، «یاران نزدیک علی علیه السلام کجا هستند؟ در این هنگام عمرو بن حمق خزاعی بر می خیزد … ». این روایات نشان می دهند که وی تا چه اندازه به امیرالمومنین علیه السلام نزدیک بوده است.

بر اساس نقل تاریخ، عمرو بن حمق خزاعی در سال پنجم هجرت به مدینه آمد و مسلمان شد. به پدر وی «حَمِق» می گفتند؛ حَمِق یعنی فردی که محاسنش کم است.

علامه مجلس در بحارالانوار روایتی را نقل کرده است که در آن آمده: عمرو بن حمق برای حضرت علی علیه السلام به منزله سلمان فارسی نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود.
وی در تمامی جنگ های دوران خلافت امیرالمومینن علیه السلام شرکت داشت. امام علی علیه السلام روزی خطاب به او فرمودند: «لیت أن فیى جندى مائه مثلک» یعنی: «ای کاش در سپاه من صد نفر مانند تو بود» سپس برای او چنین دعا کردند: «اللَّهُمَّ نَوِّرْ قَلْبَهُ بِالتُّقَى» یعنی «خداوندا! قلب او را به تقوا نورانی فرما»

قبیله «خزاعه»

عمرو بن حمق خزاعی از قبیله بزرگ «خزاعه» است. این قبیله از اعراب جنوبی سرزمین عربستان است و بسیاری از مشاهیر تاریخ اسلام از جمله همچون دعبل خزاعی و سلیمان بن صُرَد خزاعی این قبیله برخاسته اند.

پس از صلح حدیبیه و آشنایی با پیامبر قبیله خزاعه با پیامبر هم پیمان شدند. و رسول خدا با همکاری آنها از تصمیمات قریش مطلع میشد. چنانکه تاریخ گواهی می دهد قبیله در پیشبرد اسلام نقش مهمی داشته است و همواره از دوستداران پیامبر به شمار می رفته اند.

پیشگویی پیامبر در باره عمرو بن حمق خزاعی

پیامبر گرامی اسلام عده ای از یاران شان برای سریه ای به خارج از مدینه فرستادند و به آنان فرمودند که در یکی از شبها و نزدکی فلان مکان راه را گم می کنید و نمی دانید که به کدام سمت بروید. در آن هنگام به سوی شمال بروید. در آنجا مردی را ملاقات می کنید و از او می خواهید که راه را به شما نشان دهد، او هم بشرطی قبول می کند که پیاده شوید و از گوسفندی که برای شما ذبح و آماده کرده اطعام کنید و سپس خود آن شخص همراه شما می آید آن هنگام سلام مرا به او برسانید.

ماجرا همانگونه که پیامبر فرموده بودند پیش رفت و یاران پیامبر آن شخص را از وجود پیامبر در مدینه مطلع ساختند. آن مرد کسی نبود جز عمرو بن حمق خزاعی. عمر پس از اطلاع از پیامبر به مدینه رفت و به حضور پیامبر رسید.

دعای ویژه پیامبر(ع) برای عمرو بن حمق خزاعی

می گویند رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) یک وقتی از عمرو بن حَمِق طلب آب کردند. هنگامی که وی به رسول خدا آب داد، پیامبر او را چنین دعا کرد: «اللهم امتعه بشبابه» یعنی «خدایا به جوانی اش برکت بده»
مورخین از جمله ابن اثیر گفته اند که وی در زمان شهادت در رکاب امیرالمومنین علیرغم اینکه بیش از هشتاد سال از عمر شریفش گذشته بود، حتی یک تار موی او نیز سفید نشده بود!

همراه ولایت

عمرو بن حمق خزاعی در زمان حکومت حضرت امیر مومنان از یاران و دوست داران حضرت بود، وی در آن زمان در کوفه ساکن شده و همراه حضرت علی علیه السلام در جنگ های جمل و نهرین و صفین حضور داشت. او در جنگ صفین پرچمدار و فرمانده قبیله خزاعه بود. در حدیثی نقل شده است که جایگاه عمرو در نزد امیرالمومنین مانند جایگاه سلمان فارسی بود در نزد پیامبر.

وی در زمان امامت حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام نیز از یاران خاص آن حضرت بود و همراه با حجربن عدی در دفاع از حریم ولایت پایمردی ها از خود نشان داد از این رو معاویه همواره سعی در برخورد سخت و سنگین با او داشت وی نیز طبق حدیثی که از پیامبر شنیده بود مبنی بر اینکه «معاویه، نشانه و مظهر اهل جهنم است.» درراه مبارزه با باطل هیچگاه از تلاش دست بر نداشت.

امام حسین در زمان امامت خویش در نامه ای به معاویه در خصوص جنایات او اشاره به قبل عمرو کرده و فرمودند: آیا تو قاتل «عمرو بن حمق خزاعی» نیستی؟ او که از اصحاب پیامبر (ص) بود و عبادت، او را ضعیف کرده و چهره او را تغییر داده و جسم او را لاغر کرده بود؟

شهادت و محل دفن

پس از صلح امام حسن مجتبی علیه السلام با معاویه، «زیاد» از طرف معاویه به حکومت کوفه منصوب شد و به تعقیب و کشتار بزرگان شیعه پرداخت. اقدامات زیاد سبب شد که عمرو بن حمق خزاعی از کوفه فرار کند اما در سال ۵۰ قمری به دست عوامل معاویه به شهادت رسید.

گفته می شود معاویه ابتدا به او امان نامه داده بود اما سپس خدعه کرد و او را به شهادت رسانید. نامه امام حسین علیه السلام به معاویه نیز موید همین مطلب است:
امام حسین علیه السلام در نامه ای خطاب به معاویه فرمودند: « َوَ لَسْتَ بِقاتِلِ عَمْرِو بْنِ الْحَمِقِ الَّذِی أَخْلَقَتْ وَ أَبْلَتْ وَجْهَهُ الْعِبادَهُ؟ فَقَتَلْتَهُ مِنْ بَعْدِ ما أَعْطَیْتَهُ مِنَ الْعُهُودِ ما لَوْ فَهِمَتْهُ الْعُصْمُ نَزَلَتْ مِنْ شَعَفِ الْجِبالِ»

«مگر تو نبودی که عمرو بن حمق خزاعی همان مردی که پیکر و صورت او بر اثر کثرت عبادت رنجور گردیده بود را شهید کردی؟ آن هم بعد از آن امان ها و پیمان ها که به او دادی؟ امان ها و پیمان هایی که اگر به آهوان بیابان داده بودی از سر کوه ها با اطمینان فرود می آمدند.

گفته اند که معاویه پس از شهید کردن عمرو دستور داد سر او را برای همسرش که در زندانی در دمشق به سر می برد بفرستند.

آرامگاه ایشان ظاهرا در بیرون شهر موصل می باشد.