شرح دعای روز چهاردهم ماه مبارک رمضان

اللَّهُمَّ لا تُؤاخِذْنى‏ فیهِ‏بِالْعَثَراتِ، وَأَقِلْنِى‏ فیهِ مِنَ الْخَطایا وَالْهَفَواتِ، وَلا تَجْعَلْنى‏فیهِ غَرَضاً لِلْبَلایا وَالْأفاتِ، بِعِزَّتِکَ یا عِزَّ الْمُسْلِمین‏.
ترجمه: خدایا! در این ماه مرا بر لغزش‏هایم مؤاخذه مکن و از اشتباهات‏ و لغزش‌هایم درگذر و هدف بلاها و آفت‌ها قرارم مده به عزّتت اى عزّت مسلمانان.

پاداش خواندن دعا

کسی که این دعا را بخواند همانند کسی است که با پیامبران، شهدا و صالحان روزه گرفته است.

واژگان

الْعَثَراتِ: عثرات: عیب‌ها. گناهان صغیره. العثره جمع آن‏ عثرات‏: لغزش، افتادن.
أَقِلْنِى: موافقت با فسخ معامله و برگشت جنس به مالک و بهای آن به خریدار. چشم‌پوشی. نجات از سقوط و بخشش گناه بندگان از طرف خداوند.
الْهَفَواتِ: الهفوه جمع آن هفوات‏ [هفو]: اشتباه و لغزش. گمراهی و سقوط.
بَلایا: بلا و مصیبت بلیه و بلوى‏ و بلا به یک معنی بوده و جمع آن بلایا است.
الْأفاتِ: الآفه جمع آن‏ آفات‏ [أوف‏]: آفت، آسیب، آنچه که باعث فساد و تباهى باشد.

نکته‌ها

۱٫درخواست عدم مؤاخذه بر لغزش‌ها
در نخستین فراز دعای روز چهاردهم ماه مبارک رمضان این‌گونه ذکرشده است: «اللَّهُمَّ لا تُؤاخِذْنى‏ فیهِ‏بِالْعَثَراتِ»؛ خدایا در این ماه مرا بر لغزش‏هایم مؤاخذه مکن. «عثرات‏» جمع «عثره» به معناى لغزش و خطاست. روشن است که هر انسانى به‌جز معصومان علیهم‌السلام در زندگى خود گرفتار لغزش یا لغزش‌هایی می‌شوند. لذا می‌گوییم: خدایا آنچه از لغزش‌ها و گناهان که تو عالِم بر آن هستى ما را ببخش‏ و مورد عفو قرار ده.
در این میان اگر از خشم و غضبش هراسان بودیم، به عفو و رحمتش پناه مى‏بریم و اگر از عدالتش بیمناک شدیم، به فضل‏ و کرمش پناهنده می‌شویم و هم‌نوا با کلام مولی‌الموحدین امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) عرض می‌کنیم: «اللّهمّ احملنی على عفوک و لا تحملنی على عدلک؛ خداوندا با عفو و بخشش خود با من رفتار کن و با عدل و دادگریت رفتار مکن».
۲٫درخواست چشم‌پوشی از اشتباهات‏ و لغزش‌ها
در فراز دوم دعا آمده است: «وَأَقِلْنِى‏ فیهِ مِنَ الْخَطایا وَالْهَفَواتِ»؛ خدایا «اقاله» کن و از اشتباهات‏ و لغزش‌هایم درگذر. «إقاله‏» از مادّه «قیل» به معناى فسخ کردن معامله و مانند آن و باز پس گرفتن معامله درجایی است که خریدار، پشیمان می‌شود، سپس به هر نوع چشم‌پوشی اطلاق شده است. و گاه گفته‌اند که معناى اصلى آن نجات دادن کسى از سقوط است، هم‌چنین به معناى عفو خداوند از گناهان بنده آمده است و خواب نیم روز را ازاین‌جهت «قیلوله» می‌گویند که موجب آرامش است. همان‌گونه که فسخ کردن معامله کسى که از معامله پشیمان شده است، مایه آرامش و راحتى اوست.
۳٫توبه، بازگشت به رحمت خداوند
«توبه» در اصل به معناى بازگشت از گناه است (این در صورتى است که به شخص گنه‌کاری نسبت داده شود) ولى در قرآن و روایات اسلامى بارها به خدا نسبت داده‌شده است، در این صورت به معناى بازگشت به رحمت است، همان رحمتى که به خاطر ارتکاب گناه از گنه‌کار سلب شده بود، پس از بازگشت او به خط عبادت و بندگى خدا، رحمت الهى به او بازمی‌گردد و به همین دلیل یکى از نام‌های خدا، «توّاب‏» (یعنى بسیار بازگشت کننده به رحمت یا بسیار توبه پذیر) است. این‌گونه است که خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحیمُ»؛ من توبه آن‌ها را می‌پذیرم؛ که من توّاب و رحیمم. «تَوَّاب» صیغه مبالغه است و به معناى کسى است که بسیار توبه پذیر است؛ یعنى توبه بندگان را بسیار می‌پذیرد و الطافى را که از گناهکاران بریده بود بعد از بازگشت توبه به آن‌ها عنایت می‌کند و به‌سوی آنان بازمی‌گردد.
۴٫درخواست محافظت از بلاها و آفت‌ها
در فراز سوم از دعای روز چهاردهم ماه مبارک رمضان آمده است: «وَلا تَجْعَلْنى‏فیهِ غَرَضاً لِلْبَلایا وَالْأفاتِ»؛ و هدف بلاها و آفت‌ها قرارم مده. بی‌تردید گناهان آثار تخریبى فراوانى دارند که نمی‌توان به‌سادگی از کنار آن گذشت به‌ویژه آنکه در عصری به سر می‌بریم که گناه‏ و نافرمانى و انواع و اقسام معاصى رواج یافته، نه‌تنها زشتى گناه فراموش‌شده، بلکه براى گروهى مایه افتخار و منبع درآمد بشمار می‌آید و از آن‌طرف انسان‌ها هم به انواع بلاها و رنج‌ها مبتلا شده‌ و بااین‌همه بیدار نشده‌اند. ازاین‌رو، براثر انحراف از حق و ارتکاب گناه‏، مجازات و کیفر و بلا دامان انسان را می‌گیرد.
حال‌آنکه فیض رحمت خدا بیکران و عمومى و همگانى است ولى به‌تناسب شایستگی‌ها و لیاقت‌ها به مردم می‌رسد. چنانچه نعمت‌های الهى را وسیله‌ای براى تکامل خویش ساختند و شکر آن را که همان استفاده صحیح است به‌جا آوردند، نعمتش را پایدار بلکه افزون می‌سازد اما هنگامی‌که این مواهب وسیله‌ای براى طغیان و ظلم و ناسپاسى و آلودگى گردد در این هنگام نعمت‌ها را می‌گیرد و یا آن را تبدیل به بلا و مصیبت‏ می‌کند، بنابراین دگرگونی‌ها همواره از ناحیه ماست وگرنه مواهب الهى زوال‌ناپذیر است.
۵٫خداوند «عزیز» حقیقی جهان هستی
بر مبنای آیۀ شریفۀ‏ «وَ لِلَّهِ الْعِزَّهُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ»؛ عزّت‏ براى خدا و پیامبر و مؤمنان است. به درگاه الهی عرضه می‌داریم: بِعِزَّتِکَ یا عِزَّ الْمُسْلِمین؛ به عزّتت اى عزّت مسلمانان. چون عزت حقیقی و واقعی از آن خداوند عزیز و رحیم بوده و سپس برای رسول و مؤمنین است که برای فرستادگان و بندگان خاصش ارزانی داشته است.
۶٫عزّت مسلمانان در سایه خداباوری
در این فراز دعا که آمده است: بِعِزَّتِکَ یا عِزَّ الْمُسْلِمین؛ به عزّتت اى عزّت مسلمانان. به این نکته اشاره‌کرده است که عزّت مسلمانان در سایه خداباوری و اعتقاد عمیق به خداوند متعال به دست می‌آید زیرا عزت و سروری در دست اوست و مؤمن روزه‌دار عزت و سربلندی خود را از خداوند درخواست می‌کند.
۷٫سنخیت درخواست‌ها باصفت «عزت» خداوند
محتوای دعای روز چهاردهم ماه مبارک رمضان، سنخیت درخواست‌ها باصفت «عزت» خداوند را نشان می‌دهد که خواسته‌های فرد روزه‌دار از خداوند متعال «عدم مؤاخذه بر لغزش‌ها»، «گذشت از اشتباهات‏ و لغزش‌ها» و «قرار نگرفتن هدف بلاها و آفت‌ها» را تشکیل می‌دهد که همه در راستای عزت بخشی و دوری از مؤاخذه و کیفر خداوند که باعث خواری و ذلت بندگان می‌شود، قرار دارد. در قسمت پایانی دعا به این نکته اذعان می‌کند که عزّت از آن خداست و او عزّت بخش مسلمانان است.

نتیجه‌گیری

مؤمنان روزه‌دار در دعای روز چهاردهم ماه مبارک رمضان، سه خواسته‌ مهم را مطرح می‌کند و از خداوند می‌خواهد اولاً؛ بر لغزش‏ها و اشتباهاتش کیفر ندهد چون همه انسان‌ها به‌جز معصومان (ع) خالی از خطا و اشتباه نیست و ممکن است دچار معصیت و گناه شود. ثانیاً؛ از خداوند درخواست می‌کند که از اشتباهات‏ و لغزش‌هایش درگذرد و او را مؤاخذه نکرده و مورد عفو و بخشش قرار بدهد. ثالثاً؛ مؤمن روزه‌دار از پروردگار خود می‌خواهد که او را هدف بلاها و آفت‌ها قرارم ندهد و وی را به فساد و تباهى گرفتار نکند. در جمله‌ پایانی دعا به عزّت خداوند قسم می‌دهد که برای مسلمانان عزّت و سربلندی عنایت کند که بی‌شک فیض و رحمت خدا بیکران و همگانى است و به‌تناسب شایستگی‌ها و لیاقت‌ها به مردم می‌رسد.

حجت‌الاسلام والمسلمین فصیحی غزنوی