سواد رسانه ای

رسانه ها از اجزای جدایی ناپذیر یک جامعه دموکراتیک می باشد که می تواند با ارائه بازخوردهای مناسب  در مورد رویدادهای مختلف، به شهروندان کمک می کنند به «چه چیز» فکر کنند. رسانه ها به مردم نمی گویند «چگونه» فکر کنند بلکه به آنها می آموزد دغدغه اصلی شان چیست و برای حل آن چه اقدامی باید انجام دهند. در حکومت های دموکراتیک که زمامداران قدرت اصلی خود را از مردم می گیرند، دسترسی به رسانه های آزاد می تواند به عنوان یک مولفه ناظر، عملکردهای حکومت را زیر نظر بگیرد و فضایی را ایجاد کند که حکومت ها در قبال مردم خود را پاسخگو احساس کنند. البته در این میان سواد رسانه ای شهروندان نیز مهم است تا پیام های نهفته در تولیدات رسانه ای را داشته باشند چون بسیاری از رسانه های امروز با فاصله گرفتن از «اصل بی طرفی» به انواع و اقسام شیطنت های نرم افزای دست می زنند و برای برآورده ساختن اهدفی که از سوی اربابان و تمویل کنندگان به آنها دیکته می شود حتی یک واقعیت را وارونه به خورد مردم می دهند.

برای درک بهتر موضوع، بهتر است ابتدا سواد رسانه ای را بشناسیم؛

سواد رسانه ای چیست؟

همان طور که گفته شد رسانه ها از فاکتورهای اصلی نظام های دموکراتیک است و اگر فرض کنیم که تمام رسانه ها براساس وظایف و کارکردهای اصلی خود حرکت کنند، درد سر شهروندان برای درک واقعیت ها نیز کم تر می شود. در حالیکه این ایده آل هیچگاه به معنای واقعی در جامعه اتفاق نمی افتد و حکومت ها با علم به توانایی رسانه ها در هدایت افکار عمومی همواره به فکر کنترل رسانه ها از راه تطمیع، تهدید، تمویل و هر راه ممکن دیگر بوده اند. در این میان سطح سواد رسانه ای شهروندان به تعامل بهتر آنها با رسانه ها کمک می کند.

سواد رسانه ای (Media Literacy) به مجموعه ای از مهارت های قابل یادگیری اتلاق می شود که شهروندان را به دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد پیام های رسانه ای توانمند می سازد. همان طور که گفته شد رسانه های امروز به مدد استفاده از انواع و اقسام تکلولوژی بسیار پیچیده و حرفه ای عمل می کنند و مخاطب فعال امروز هم برای اینکه قافیه را به شیطنت های رسانه ای نبازد می بایست مهارت های لازم برای درک پیام های رسانه ای که همان سواد رسانه ای خوانده می شود را کسب کند. چنین مخاطب فعال دیگر تمام هوش و گوش خود را به رسانه های نمی سپارند بلکه از پشت پرده تولیدات خبری سایت های خبری، تلویزیون ها، رادیوها، روزنامه ها و حتی مجلات و کتب آگاهی پیدا کرده با تحلیل درست تصمیم مناسب را می گیرد.

اهمیت سواد رسانه ای

جامعه ای که شهروندانش تنها مصرف کننده تولیدات خبری رسانه ها باشند و به میل رسانه ها و بدون تحلیل و واکاوی رویدادها به عکس العمل وادار شوند، نمی توان به رشد و بالندگی و در نهایت رفاه و آسایش و رشد ذهنی فکر کرد. در چنین جامعه ای مردم بال هایی می شوند برای پرواز بلند سیاسیون جاه طلب و تشنه قدرت. در حالیکه در یک جامعه پویا که شهروندانش از سطح مناسب سواد رسانه ای برخوردارند، مردم «در تولید پیام های رسانه ای سهم می گیرند، دیکته رسانه ها را به راحتی قبول نمی کنند، دروغ های رسانه ای را تشخیص می دهند، واقعیات پنهان شده را کشف می کنند، تولیدات خبری را بر اساس تجربیات خود ارزیابی می  نمایند و با درک صحیح شرایط تولیدات رسانه های مبتنی بر واقعیت را تولید می کنند.»

تقویت ذهن انتقادگر

همان طور که گفته شد در دنیای پیچیده امروز برخی از رسانه ها در تبانی با اربابان زر و زور به تولیدات خبری دست می زنند تا افکار عمومی را با سیاست های حکومت های طرف قرار داد همسو سازند، عملکردهای حکومتی را مطلوب جلوه دهند و برای اربابان خود مشروعیت کسب کنند. سطح سواد رسانه ای شهروندان اما این شیطنت های رسانه های معاند را خنثی می سازد. این مهارت به مردم این امکان را می دهد تا آزادی بیشتری برای اعمال فشار بر حکومت ها جهت رعایت عدالت اجتماعی، آزادی بیان، حقوق مدنی و بشری و دیگر ارزش های یک جامعه دموکراتیک در دست داشته باشند. سواد رسانه ای به عنوان یک مهارت اساسی در دنیای امروز به فرهنگ سازی درست و مبارزه با فرهنگ ها و اخلاقیات و رویه های نادرست کمک می کند. این مهارت به مردم کمک می کند تا بتوانند سیستم های رسانه ای غلط را اصلاح کنند.

انواع سواد رسانه ای

همان طور که گفته شد سواد رسانه ای به مجموعه یی از مهارت ها برای تعامل بهتر با رسانه ها و حتی حکومت ها گفته می شود. سواد رسانه ای خود به سه سطح کلی «سطح عمومی، سطح متوسط و سطح پیشرفته» تقسیم می شود. در سطح کلی موضوع تاثیر رسانه ها بر مردم مطرح است، در سطح متوسط چگونگی ایجاد معنا از مفاهمیم رسانه ای مورد بحث است و در سطح پیشرفته تعامل مردم با رسانه ها مطرح می شود. به هر صورت و با درنظر داشت هر سه سطح باید گفت که سواد رسانه ای به عنوان یک مهارت اساسی در دنیای پیچیده امروزی به انسان ها این امکان را می دهد که در یک جامعه دموکراتیک همچنان با ارزش بمانند و برای تقویت ارزش های انسانی تلاش و مبارزه کنند و به رسانه ها و شبکه های انحصارگرا و پول پرست شان اجازه ندهند انسانیت را فدای تجارت خود کنند. سواد رسانه ای برای شهروند امروز به اندازه مهارت علمی و آموزشی مهم است: اگر یک دکتر برای کسب پول بیشتر به کسب مهارت های علمی می پردازد یک شهروند خوب هم در جامعه دموکراتیک برای کسب سواد رسانه ای به عنوان یک مهارت اهمیت می دهد.

در جامعه متمدن امروزی شهروندان هم فعال هستند و دیگر مانند شهروندان مثلا پنجاه سال پیش هرچه که رسانه های می گویند را بدون استدلال قوی خود قبول نمی کنند. در چنین جامعه یی سواد رسانه ای به همان اندازه برای درک واقعیت مهم است که کسب یک مهارت علمی و فنی برای درآوردن پول مهم می باشد.