زندگینامه رودکی و سبک شعری او را بهتر بشناسید

سال های قبل تر رودکی را فقط با شعر «بوی موی جولیان آید همی؛ یاد یار مهربان آید همی» می شناختم. بعدترها که در دنیای شعر و ادبیات فارسی بیشتر جستجو می کردم و زندگینامه رودکی را مطالعه کردم رودکی را شاعری بزرگ یافتم که در میان شاعران به سلطان شاعران مشهور است. اگر علاقمند به دنیای شعر و شاعری و زندگی نامه شعرا از جمله رودکی هستید این مطلب را از دست ندهید.

آشنایی با زندگینامه رودکی

رودکی اولین شاعر بزرگ فارسی زبان و پدر شعر پارسی است، نامش جعفر فرزند محمد فرزند حکیم فرزند عبدالرحمان فرزند آدم و کنیه اش ابو جعفر است، محل تولدش در روستایی به‌نام بَنُج رودک (پنجکنت در تاجیکستان امروزی) در ناحیه رودک در نزدیکی نخشب و سمرقند است و از شعرای قرن چهارم هجری قمری است.

در کتاب تاریخ ادبیات آقای دکتر صفا در مورد زندگینامه رودکی و همچنین در مورد نام و محل تولد رودکی چنین نوشته است: «کنیه و نام و نسب رودکی در الانساب سمعانی ابوعبدالله جعفربن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم یاد شده و در تذکرهء دولتشاه سمرقندی و آتشکدهء آذر بیگدلی و مجمع الفصحاء هدایت، ابوالحسن آمده و قول سمعانی را به سبب قدمت صحیح تر میتوان پنداشت و وی را به سبب انتساب به رودک سمرقند، رودکی گفته اند مولد رودکی در قریهء بنج از قرای رودک سمرقند بو.د بنج از قرای بزرگ رودک و مرکز آن بوده و بهمین سبب به بنج رودک شهرت داشته است.»

در مورد کودکی رودکی اطلاعات زیادی در دسترس نیست فقط آنچه که مسلم است این است که در ۸ سالگی قرآن را کامل می دانسته است و از حفظ بوده و از همان زمان هم به شاعری مشغول بوده است. در برخی منابع چنین آمده است که کودکی اش در سمرقند گذشته است و در مدارس سمرقند تحصیل کرده است و تسلط او بر زبان و واژگان فارسی نیز این مطلب را تأیید می کند.

در زندگینامه رودکی چنین آمده است که رودکی از همان زمان جوانی هم صدای بسیار زیبایی داشته است و هم در موسیقی و نوازندگی بسیار خبره و چیره دست بوده است. گفته شده که موسیقی را نزد ابوالعنک بختیاری آموخته است و خیلی مورد علاقه استادش بوده است به نحوی که در ابولعنک بختیاری در ایام کهنسالی چنگ خود را به رودکی بخشیده است. در همان دوره ای که موسیقی می نواخته شعر هم می سروده است .

آنان که زندگینامه رودکی را ثبت کرده اند، به رودکی لقب پدر شعر پارسی را داده اند و دلیل آن را نیز این می دانند که تا قبل از او هیچ کس دیوان شعری نداشته است و نوشته های مورخان و نویسندگان و پژوهشگران فارسی و عرب که هم عصر رودکی بوده اند این مطلب را تأیید می کنند علاوه بر اینها ریچارد فرای معتقد بود هاست که رودکی دز تغییر خط از پهلوی به فارسی نقش عمده ای داشته است.

اشعار رودکی دارای مضامین زیبایی از جمله باور به ناپایداری و بی وفایی این دنیا و غنیمت شرمدن فرصت و… می باشد.

طبق گواهی تاریخ آثار رودکی بیش از یک و میلیون و سیصدهزار بیت و شش مثنوی بوده است ولی در حال حاضر فقط ابیاتی پراکنده و چند قصیده و غزل و رباعی بیشتر در دسترس نیست و کل ابیات باقی مانده از رودکی را ۱۰۴۷ بیت ثبت کرده اند.

توانایی رودکی در شعر زبانزد خاص و عام است معروف است که نیروی افسونگر شعر و نوازندگی رودکی در یکی از سفرهایی که همراه ابونصر سامانی بود چنان بر شاه تأثیرگذار بود که او بالافاصله پس از شنیدن شعر «بوی موی جولیان آمد همی، بوی یار مهربان آید همی» بدون اینکه حتی فرصتی با پوشیدن کفش صرف کند هرات را به مقصد بخارا ترک کرد.

شاعران هم عصر رودکی

پس از دقت و برسی در زندگینامه رودکی از شاعران و استادان موسیقی همعصر رودکی می توان به شعرای زیر اشاره کرد:

شهید بلخی

شهید بلخی از جمله شاعران بزرگ هم عصر با رودکی می باشد که مقامش در شاعری آن چنان بزرگ است که شعرای آن روزگار و حتی شعرای بعد نیز به بزرگی و احترام تمام از او سخن گفته اند، رودکی نیز قطعه ای در رثای او سروده که بسیار معروف است.

بشار مرغزی

بشار مرغزی نیز از شاعران بنام قرن چهارم است اشعار زیادی از او به جای نمانده و تنها شعری که از او باقی مانده قصیده ای است در وصف «رز» و«می» سروده است گفته می شود که این قصیده را به پیروی از رودکی سروده و مطلع آن، این است:
رز را خدای، از قبل شادی آفرید
شادی و خرّمی ز رز آمد همی پدید

دقیقی

دقیقی که از شاعران نکته سنج و دارای دقت نظر بوده، همانند بسیاری از شعرای دیگر از رودکی به نیکی یاد کرده و او را ستوده است.

از دیگر سخنوران و شاعران معاصر رودکی که در زندگینامه رودکی ازآنها یاد شده است می توان به کسایی اشاره کرد.

کسایی

کسایی از جمله شاعران بزرگ و بنامی است که سخنش از لطف بیان و حس ترکیب خاصی برخوردار است و نیز قدرت و توانایی و صمیمیت خاصی دارد ولی کسایی در برخی اشعارش خود را در برابر رودکی بسیار کوچک و مقام او را بسیار بزرگ قلمداد کرده است.

سبک اشعار رودکی

قصیده، رباعی، مثنوی، قطعه و عزل از جمله صنایع شعری است که رودکی در آن مهارت داشته است و اشعارش در همه این قالب ها دارای زیبایی و ویژگی های خاصی بوده است، البته گفته می شود او بیشتر در قصیده سرایی ممهارت داشته است و در واقع او را نخستین شاعر مسلمان می دانند که تواسنته قصیده عالی و محکم بسیازد و اشعار حکیمانه از خود به یادگار بگذارید.

در زندگینامه رودکی چنین آمده است که او برای شاهان سامانی شعر می سروده است و در هنگام خواندن آن اشعار چنگ نیز می نواخته است.

توجه رودکی به قصیده سبب شده است که او بتواند ساختار قصیده را به کامل ترین شکل خود برساند و قصیده طولانی او به نام مادر موید این مطلب است.

البته هشت مثوی نیز از رودکی به یادگار مانده است که مهم ترین آنها مثوی کلیله و دمنه است.