درمان تنبلی چشم و علائم آن/ ۴ روش موثر برای درمان تنبلی چشم

در این مقاله قصد داریم درباره درمان تنبلی چشم سخن بگوییم. اگر صاحب فرزند هستید و اگر فرزندان تان هنوز در سنین کودکی قرار دارند یکی از آن چیزهایی که می بایست نسبت به آن توجه داشته باشید، چشمان کودک تان است. معمولا والدین هنگامی به فکر بینایی چشمان فرزندان خود می افتند که آن ها وارد مدرسه شده و دچار افت تحصیلی می شوند. اما نکته اصلی اینجاست که می توان تنبلی چشم را در سنین پایین تر نیز تشخیص داد.

بر اساس آمار از هر صد کودک ۲ تا ۳ کودک به دلیل تنبلی چشم و عدم درمان آن دچار کم بینایی و یا نابینایی مطلق می گردند. سازمان بهداشت جهانی می گوید که کودکان می بایست در ۳ ماهگی، ۳ تا ۴ سالگی و ۴ تا ۶ سالگی تحت معاینات چشم پزشکی قرار بگیرند تا در صورت ابتلا به تنبلی چشم در اسرع وقت نسبت به درمان آن اقدامات لازم صورت بگیرد.

نکته ای که والدین می بایست نسبت به آن آگاه باشند این است که اگر بیماری تنبلی چشم به موقع تشخیص داده شود به خوبی می توان آن را درمان کرد اما در صورت تعلل ممکن است نتایج ناگواری در پی داشته باشد. در واقع درمان بیماری تنبلی چشم تنها تا ده سالگی و نهایتا تا دوازده سالگی ممکن است و در صورت گذشت از این سن بسیار بسیار دشوار خواهد بود این بیماری که ممکن است به کوری بینجامد را درمان کرد. اشخاص بسیار کمی بوده اند که که بیماری تنبلی چشم در آن ها بعد از ده تا دوازده سالگی درمان شده است. حتی در کشورهای غربی که از نظر علم پزشکی پیشرفت های چشم گیری داشته اند نیز احتمال درمان تنبلی چشم در سنین دوازده تا هفده سالگی به شدت کم است.

تنبلی چشم چیست؟

تنبلی چشم و یا آمبلیوپی یک نوع عارضه چشمی می باشد که چشم در ظاهر سالم کودک را درگیر نموده و موجب بروز اختلالاتی در دید آن می گردد. در چنین شرایطی ممکن است ظاهر چشم کودک سالم و بدون مشکل به نظر برسد، اما دید وی، حتی اگر عینک هم بزند، کامل نخواهد بود. این وضعیت، هنگامی رخ می دهد که بینایی در یک چشم به صورت طبیعی تکامل یافته است ولی بینایی در چشم دیگر غیرطبیعی است. عارضه تنبلی چشم در اکثر اوقات تنها یک چشم را تحت تاثیر می‌ نماید، اما در بعضی موارد احتمال داد در هر دو چشم نیز روی دهد و موجب بروز دید ناکافی در هر دو چشم گردد.

علت تنبلی چشم چیست؟

به طور معمول بیماری تنبلی چشم در نتیجه اختلال در عملکرد طبیعی چشم‌ و تکامل نیافتن بینایی روی می دهد. اگرچه در بعضی از موارد نیز احتمال دارد دلیل تنبلی چشم ارثی باشند.

به طور کلی دلایل بیماری تنبلی چشم به ۳ دسته عمده تقسیم می گردد:

استرابیسم (انحراف چشم): تنبلی چشم معمولا در پی استرابیسم یا انحراف چشم به وقوع می پیوندد. در استرابیسم یا انحراف چشم‌، کودک برای خلاصی از مشکل دوبینی، از آن چشمی که دارای بینایی بهتری است، استفاده می‌ نماید و در نتیجه چشم منحرف، تکامل نیافته و دچار تنبلی می گردد.

عیوب انکساری: عیوب انکساری دسته ای از اختلالات بینایی می باشند که معمولا به وسیله عینک های طبی درمان می شوند. در بعضی موارد تنبلی چشم هنگامی روی می دهد که یکی از عیوب انکساری همانند دوربینی، نزدیک بینی و یا آستیگماتیسم در یک یا در هر دو چشم روی می دهد. در چنین شرایطی چشمی که ضعیف تر باشد تنبل می گردد. ابتلای هر دو چشم به عیوب انکساری شدید هم می تواند منجر به تنبلی در دوی آن ها گردد. تشخیص دادن این نوع از تنبلی چشم به طور معمول دشوار می باشد، زیراکه در این شرایط وضعیت ظاهری چشم طبیعی به نظر می رسد و نمی توان فهمید که دید کودک ایرادی دارد یا ندارد.

عوامل مسدود کننده مسیر بینایی: مواردی مثل افتادگی پلک، آب مروارید، کدورت قرنیه و … از جمله عوامل مسدود کننده مسیر بینایی محسوب می‌ گردند. این مشکلات به طور معمول شدیدترین حالت تنبلی چشم را به وجود می آورند.

علائم تنبلی چشم

تنبلی چشم با طور معمول در دوران کودکی و به ویژه در کودکان زیر شش سال روی می دهد و اکثرا نیز به وسیله والدین تشخیص داده می شود. کودکان هنگامی که توانایی سخن گفتن داشته باشند، قادرند درباره ضعف بینایی خود نیز صحبت کنند. گرچه احتمال دارد که شماری از والدین مشکل کودک خود را متاثر از ضعف بینایی، خستگی چشم و یا سردرد تشخیص دهند ولی در صورتی که پیگیر قضیه باشند متوجه خواهند شد که همه این موارد در نتیجه تنبلی چشم کودکشان روی داده است.

توصیه کافه نبات این است که حتی در مواردی که کودک شکایتی نیز ندارد، او را در فواصل زمانی مرتب برای معاینات پزشکی پیش چشم پزشک ببرید. حتی احتمال دارد که عواملی که موجب بروز بیماری هایی همانند آب مروارید و انحراف چشم گردیده اند در نهایت موجب شوند تا شما بتوانید به تنبلی چشم کودک تان پی ببرید. اگر کودک شما مبتلا به تنبلی چشم باشد و شکایتی هم از وضعیت خود نکند و در نتیجه والدین او نیز دیر متوجه این مشکل بشوند، ممکن است دیگر نتوان بینایی را به چشم کودک برگرداند. معاینات پزشکی چشم کودکان از این جهت برای آن ها مسئله ای لازم و حیاتی است که بتوان توسط آن کودک درگیر با اختلال تنبلی چشم را شناسایی و در کنار پیشگیری از مشکلات دیگر، درمان های ضروری را نیز برای وی انجام داد.

روش های درمان تنبلی چشم

درمان تنبلی چشم به سه عامل وابسته است. این سه عامل «سنی که در آن تنبلی چشم پدید آمده‌»، «مدت زمانی که از بروز تنبلی چشم گذشته» و «سنی که در آن درمان آغاز شده» می باشند. در حقیقت آگاه بودن والدین و همچنین همکاری کردن آن ها کلید موفقیت در درمان چشم کودک محسوب می شود. درمان تنبلی چشم به همکاری بسیار خوب والدین با بینایی سنج و چشم پزشکان وابسته می باشد.

والدین لازم است بدانند که دوره خردسالی تنها فرصت دست یافتن به درمان کامل فرزندشان است و در صورت از دست دادن این فرصت طلایی، شانس درمان فرزندشان برای همیشه از بین خواهد رفت. دیگر اینکه همه چشم پزشکان تاکید دارند که والدین برای درمان تنبلی چشم کودک شان می بایست صبر داشته باشند و در انتظار بهبودی سریع نباشند. درمان کامل بیماری تنبلی چشم دشواری های زیادی به همراه دارد و بعد از تشخیص این بیماری، والدین در واقع در اول راه هستند. در نتیجه پیگیری روند درمانی تا حاصل شدن بهبودی کامل بینایی دو چشم کودک تا سن ده سالگی لازم است.

باید به خاطر داشت که درمان تنبلی چشم هر چه سنین پایین تری انجام شود، احتمال موفقیت در روند درمان بیشتر می شود و طول مدت درمان کوتاهتر می‌ گردد و به هر اندازه درمان چشم به تاخیر بیفتد، شانس دست یافتن به بینایی کامل کمتر و کمتر می گردد. مناسب ترین سن برای درمان تنبلی چشم پیش از ۵ ‌سالگی می باشد. از روش های درمانی متفاوتی برای درمان تنبلی چشم استفاده می شود که رایج ‌ترین آن ها عبارتند از «بستن چشم»، «استفاده از عینک»، «انجام جراحی» و «تمرینات چشمی».

بستن چشم سالم؛ معمول ترین روش درمان تنبلی چشم

معمول ترین و بهترین روش درمان بیماری تنبلی چشم، بستن چشم سالم است. با این کار چشمی که مبتلا به تنبلی است مجبور می شود فعالیت نماید و در نتیجه تنبلی آن برطرف می گردد. مدت زمان بستن بودن چشم در کودکان به طور معمول طولانی می باشد و بسته به هر کودک متغیر است. این زمان از چند هفته تا چند ماه متغییر است که تشخیص آن توسط پزشک معالج صورت می گیرد. زمان بسته بودن چشم در طول روز هم توسط پزشک متخصص مشخص می شود. این مدت زمان بسته به میزان تنبلی چشم به طور معمول بین ۲ تا ۶ ساعت در روز تغییر می کند.

هر اندازه مقدار تنبلی چشم بیشتر باشد، مدت زمان بسته بودن چشم سالم نیز طولانی تر خواهد بود. نتایج بررسی ها نشان دهنده آن است که بسته بودن بیشتر از شش ساعت، نتایج خوبی برای چشم در پی نداشته و افزون بر کاهش میزان همکاری کودک در روند درمان، در برخی موارد موجب تنبلی چشم سالم هم می گردد، لذا والدین می بایست دقیقا به دستورات پزشک معالج عمل نمایند و تلاش نکنند که چشم سالم را بیش از مدتی که پزشک تعیین کرده ‌است، بسته نگه دارند.

در طول مدت درمان هم در فاصله های مشخصی، می بایست چشم کودک توسط پزشک متخصص معاینه شود، زیرا احتمال دارد که مدت زمان بسته بودن چشم سالم تغییر نماید. همچنین با توجه به نظر پزشک، می توان مدت زمان بسته بودن چشم سالم را در طول روز، به چند نوبت تقسیم بندی نمود تا تحمل آن برای کودک آسان ‌تر باشد. شیوه درمان و طول مدت درمان هر کودک با کودک دیگر متفاوت می باشد و تنها پزشک متخصص قادر است آن را تشخیص دهد و نه والدین. از آن جایی که شدت پیدا کردن عارضه تنبلی چشم در بیشتر اوقات علامتی ندارد، لذا مراجعه منظم به پزشک و رعایت کامل و دقیق توصیه های او پس از روند درمانی، تا سن ده سالگی لازم می باشد. بزرگ ترین مشکل این روش درمان تنبلی چشم عدم همکاری کودک است. بسته بودن چشم ممکن است موجب ناراحتی وی شود و این امر کودک را از همکاری با والدین باز می دارد.

استفاده از عینک؛ درمان تنبلی چشم در موارد عیوب انکساری

در شماری از موارد برای کمک به درمان تنبلی چشم از عینک استفاده می گردد. استفاده از عینک همیشه به دستور پزشک متخصص و برای درمان تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری چشم تجویز می شود. در بعضی مواقع و به دستور پزشک لازم است از عینک برای مدت زمانی طولانی استفاده شود زیرا این امر مانع بازگشت تنبلی چشم خواهد شد.

انجام جراحی برای درمان تنبلی چشم

در صورتی که تنبلی چشم در نتیجه بیماری های مادرزادی، مثل افتادگی پلک و یا سایر عیوب ساختمانی، به وجود آمده باشد، مناسب ترین روش درمانی عمل جراحی می باشد. در آب مروارید مادرزادی اگر عمل جراحی بعد از تولد تا ۳ ‌ماهگی و هرچه زود‌تر انجام گردد، نتایج بهتری به دست خواهد آمد. ولی پس از ۳ ‌ماهگی، نتیجه جراحی آن چنان که باید مورد قبول نخواهد بود.

انجام تمرینات چشمی ویژه درمان تنبلی چشم

انجام تمرین هایی مثل نقاشی کردن، بازی با خط و نقطه، استفاده از بازی های رایانه ای، پرتاب توپ به سمت هدفی مشخص شده، مطالعه کتاب، خمیربازی، و بریدن اشکال، در پهلوی بقیه روش های درمانی، قادر است بر بهبودیافتن قدرت دید کودک تاثیر بگذارد و درمان آن را سرعت ببخشد.

نقاشی‌ کردن

در صورتی که کودک از مداد قرمز برای نقاشی کردن استفاده نماید و یا در صفحه ‌های شطرنجی نقاشی نماید و تلاش کند که رنگها از خانه های شطرنجی خارج نشود، تأثیر بالاتری در روند بهبود دید می‌ گذارد. به عقیده شماری از متخصصین نقاشی با آبرنگ نیز در روند درمان تنبلی چشم بسیار مفید است. همچنین توصیه می شود که کودک یک ‌بار با چشم تنبل و یک ‌بار با چشم سالم (بستن چشم مقابل) نقاشی نماید، سپس نقاشی ها را با همدیگر مقایسه و تلاش کند که با چشم تنبل مثل چشم سالم کار نماید.

پرتاب توپ به سوی هدف تعیین شده

پرتاب هدفمند هم تمرین مفیدی برای درمان تنبلی چشم است. برای این تمرین چند شیء توخالی، همانند جعبه، تابه، قابلمه و کاسه را روی زمین، بر روی یک خط و با فاصله چند سانتیمتر از همدیگر قرار دهید و سپس از کودک بخواهید درون آن ها توپ بیندازد. برای این تمرین می شود از توپ پینگ‌ پنگ یا هر توپ کوچک و بی‌خطر دیگری استفاده نمود. همچنین استفاده از انواع توپ های قرمز می‌تواند در کوتاه‌ کردن دوره درمان مؤثر واقع شود.

کتاب خواندن

با کودک خود کتاب بخوانید. اگر کودک قادر نیست کتاب بخواند، کتاب های بدون کلمه را با همدیگر ورق بزنید، آن ها را به کودک نشان دهید و نظر او را به اَشکال جلب کنید. فعالیت‌های که ذکر شد، ضمن تحریک بینایی کودک موجب می‌شود که زمان های بسته بودن چشم برای کودک آسان تر طی شود.