خون بند ناف چیست؟ [کاربردها و نحوه نگهداری]

خون بند ناف (Cord blood)، به خونی اطلاق می‌شود که در جفت جنین در حال رشد داخل رحم در جریان است. پس از اینکه نوزاد متولد می‌شود، خونی در بند ناف و جفت باقی می‌ماند که آن خون سرشار از سلول های بنیادی است.

با وجود اینکه این خون دارای سلول های بنیادی خونسازی است که می تواند برای درمان خیلی از بیماری ها استفاده شود، معمولا به عنوان یک نوع زباله از نوع بیولوژیک دور ریخته می‌شود.

فواید سلول های بنیادی موجود در خون بند ناف:

سلول های بنیادی را که از بند ناف می‌گیرند بسیار توانا هستند و نمی‌میرند و همچنین بر خلاف سایر سلول ها، ضمن تکثیر پی در پی و پشت سر هم به پیری هم دچار نمی‌شوند.

با تزریق این سلول ها که دست یابی به آنها بسیار آسان است و یا جایگزینی آنها در آن دسته از بافت هایی که آسیب های جدی دیده اند می‌توان به بهبودی آن و یا تشکیل یک سلول جدید کمک کند.

فواید استفاده از خون بند ناف:

بند ناف و مغز استخوان هر دو حاوی سلول های بنیادی خونسازی هستند که به بازسازی و ترمیم دوبارۀ سیستم خونی و سیستم ایمنی بدن می‌توانند کمک کنند.

در این میان مغز استخوان درصد بالایی(۱-۳%) از سلول های بنیادی خون ساز را تشکیل میدهند و بعد از آن بند ناف نیز دارای ۶/۰ تا ۱ درصد سلول های بنیادی خون ساز می باشند.

فواید استفاده از خون بند ناف در مقایسه با مغز استخوان را می‌توان عبارت دانست از:

• تعداد واکنش هایی که ممکن است پیوند را در کسانی که خون بند ناف را می‌گیرند رد کنند نسبت به کسانی که از مغز استخوان می‌گیرند کمتر است. واکنش های بسیار جدی و گاها مرگبار در ضمن پیوند مغز استخوان زیاد است، یعنی طی این فرآیند سلول های ایمنی آن کسی که پیوند می‌دهد به بدن فرد میزبان حمله می‌کنند و به قسمت هایی از بدن شخص میزبان می‌زنند.
• در سیستم ایمنی بند ناف سلول های نابالغی هستند که باعث می‌شوند که رد پیوند نسبت به مغز استخوان کمتر شود.
• اهداء کردن خون بند ناف هیچ خطری نه برای مادر و نه جنین در پی ندارد.
• خون بند ناف جمع آوری راحت تری نسبت به مغز استخوان دارد. در جمع آوری خون بند ناف؛ پس از تولد نوزاد بند ناف و جفت را جدا می‌کنند و خون آن به وسیلۀ سرنگ یا کیسه جمع می‌شود.
• ضمن این عمل هیچ آسیبی متوجه مادر و فرزند نمی‌شود و این فرآیند کاملا بدون درد صورت می‌گیرد. اما در مغز استخوان جمع کردن خون با درد همراه است و ممکن است با انجام جراحی و اعمال بیهوشی انجام شود.

• میزان مبتلا شدن اهدا کننده به عفونت های ویروسی بند ناف کمتر از مغز استخوان می‌باشد.
• سلول های بنیادی و پیش سازی در خون بند ناف توانایی تکثیر زیادتری نسبت به خون مغز استخوان دارند.
• به دلیل تولد بسیار زیاد نوزادان در هر روز، می‌توان گفت واحد های خونی بیشماری نیز در دسترس می‌باشد که همین امر سبب استفادۀ آسان از آنها می‌شود.
• سلول های بنیادی موجود در بند ناف بیشتر از مغز استخوان دارای سلول های خونی هستند. به طوری که می‌توان گفت سلول های خون بند ناف بیشتر از ده برابر سلول تولید می‌کنند. پس با میزان کمی از سلول ها نیز می‌توان یک پیوند موفقیت آمیز داشت.
• به واسطۀ خون بند ناف، انجام دادن پیوند موفق با تشابه کمتر (HLV)، میان اهدا کننده خون و گیرندۀ آن نسبت به پیوند مغز استخوان بیشتر است و این گونه گیرنده های زیادی را شامل خواهد شد.

بانک خون بند ناف:

این روزها در بسیاری از کشورهای پیشرفته بانک های خونی از بند ناف موجود است. آنها خون بند ناف را به
جای اینکه مانند گذشته به مثابه یک زباله دور بریزند، ذخیره کرده در آینده برای خود نوزاد و یا خانوادۀ او یا هر بیمار دیگری که قابل استفاده باشد استفاده میکنند.

پدر و مادر نوزاد قبل از تولد او در این بانک خون نام خود را می‌نویسند. بعد از زایمان بدون فاصله بند ناف را از نوزاد می‌گیرند و به واسطۀ یک سوزن خون را از جفت و بند ناف جمع کرده به کیسه های مخصوص خون انتقال می‌دهند.

بعد از این کار خون بند ناف نوزاد را به حالت انجماد در آورده در بانک خون نگاه می‌دارند، تا اگر نوزاد در سنین بزرگسالی دچار بیماری هایی مانند سرطان خون شود، برای درمانش از این خون خودش استفاده کنند.

در ایران به طور متوسط در هر سال متقاضیان زیادی (حدود یازده هزار متقاضی) برای ذخیره خون ثبت نام می‌کنند. در سراسر جهان بیشتر از هفتصد و هشتاد هزار نمونه در ۱۳۴ بانک خون ذخیره شده است.

در ایران نیز بیشتر از پنجاه و پنج هزار نمونه در بانک خون مرکز رویان ثبت و ذخیره شده است.

بعضی از کاربردهای سلول های بنیادی:

با اینکه استفاده کردن از سلول های بنیادی برای درمان بیماری ها تا به امروز چندان معمول نبوده اما اینها در درمان بسیاری از بیماری ها به کار می‌روند و نقش عمده ای در درمان آنها دارند.

بیماری هایی از قبیل، دیابت نوع یک، (دیابت وابسته با انسولین)، بیماری های سیستم قلبی و عروقی، لوپوس (اختلالی در سیستم ایمنی بدن، با به وجود آوردن اختلال در پوست و سایر اندام ها).

در درمان بیماری های نورولوژیک از جمله سکته های مغزی و بیماری پارکنیسون کاربرد داشته و مورد استفاده قرار گرفته است.
همچنین بیماری آلزایمر، کم خونی های شدید، بیماری های کبدی و نقص ایمنی نیز جزء آن دسته از بیماری هایی هستند که از بانک خون برای درمان آنها استفاده شده است.

زمان نگهداری:

از دیدگاه علمی نمونه های خون بند نافی که فریز می‌شوند در دمای ۱۹۶- درجۀ سانتی گراد تا بیست سال قابل نگاه داری هستند.

ولی آمارهایی که از سراسر جهان به دست آمده بهترین زمان را برای استفاده از این نمونه در پنج سال اول بعد از عمل فریز کردن اعلام کرده اند.

عدد سالهایی که می‌شود نمونه را نگه داشت با در نظر گرفتن عدد سلول هایی که ذخیره شده اند در بعضی از کشورها متفاوت است. مثلا نمونه هایی با عدد سلولی بیشتر از یک میلیارد برای بیشتر از ده سال و کمتر از آن عدد، بین پنج تا ده سال قابل نگهداری هستند.