حق الناس در کلام امام حسین(ع)

ماه محرم و صفر فرصت مناسبی است که در کنار عزاداری و بر سر و سینه زدن در سوگ شهادت مظلومانه آقا و سرورمان امام حسین(ع) به واکاوی فلسفه و قیام اباعبدالله الحسین(ع) بپردازیم. بر سخنرانان فرض است که قیام عاشورا و پیام های ارزشمند حسینی را برای عزاداران تبیین کنند. همین پیام ها و درس های عاشورایی ست که برای بشر از ابتدا تا انتها عبرت آموز است و سبب خوشبختی و سعادت او در دنیا و آخرت می گردد. این یک واقعیت است که پیام های عملی عاشورا و پیام های کلامی امام حسین(ع) مختص یک زمان و بشر خاص نیست و به تمام ادوار و همه انسان ها مربوط می شود.

 پیام های مهم عاشورا، ضامن خوشبختی جامعه و فرد

معنویت، انسانیت، عدالت و گذشت و ایثار و مجموعه ای از خصلت ها و صفات نیک انسانی در قیام عاشورا نهفته است. مدینه فاضله ای که افلاطون ترسیم می کند در مقایسه با مدینه فاضله ای که در کلام و پیام امام حسین(ع) شکل می گیرد بسیار ناچیز است.

در کنار مفاهیم و پیام های ژرفی چون «حماسه، شور، شعور، مروت، شجاعت، صلابت، ایستادگی، توکل، ایثار، آزادی و آزادگی» که در قیام عاشورا به چشم می خورد، برخی از پیام ها با توجه به مقتضیات زمان و مسائلی که امروز جهان اسلام با آنها درگیر است توجه بیشتری را می طلبد و نیاز به تفکر بیشتر دارد.

یکی از این پیام های عمیق، حق الناس است که امام حسین(ع) در حساس ترین مرحله از قیام برحق خود به صورت عملی و کلامی بر آن تاکیید نمودند.

حق الناس و شب عاشورا

همان طور که همه شما می دانید امام حسین(ع) هدف از قیامش را اصلاح در امت جدش بیان فرمودند. امام حسین(ع) برای از بین بردن فسادی که دامنگیر امت اسلامی و امت جدش محمد مصطفی(ص) شده بود با تمام اعضای خانواده اش راه نینوا را در پیش گرفت.

امام حتی در شب عاشورا که فردایش قرار است جنگ بین خیر و شر در گیرد نیز دست از روشنگری بر نمی دارد و خطاب به جمعیت همراهش می گوید: در میان شما هرکس حق الناسی به گردن دارد، نمی تواند ما را همراهی کند و می تواند با استفاده از تاریکی شب ما را ترک نماید.

امام حسین(ع) در شب عاشورا به صراحت اعلام کرد که پایمال کنندگان حق الناس شایسته همراهی او نیستند چون در حکومت فاسد یزد حق الناس زیادی تلف شده بود و امام و یارانش نمی توانستند روی کمک کسانی حساب کنند که خود حقوق مردم را پایمال کرده بودند.  

روایت شده که موسی بن عمیر به نقل از پدرش گفته روز عاشورا امام حسین(ع) فرموده است: در میان یاران اما اعلام شود اگر کسی دینی بر گردن دارد با امام کشته نشود چون ایشان از رسول خدا(ص) شنیده بود که فرموده اند هرکس از دنیا برود در حالیکه دینی بر گردن اوست در روز قیامت از حسنات او برداشته می شود.

حق الناس مقدم بر جهاد در راه خدا

نگاهی ساده به تفسیر کلامی این دستور امام حسین(ع) که به یارانش می فرمایند قبل از شمشیرزدن در راه خدا بروند حق الناس را ادا کنند نشان می دهد که حق الناس و ادا کردن حق مردم هیچ بهانه و تاخیری را نمی پذیرد. به تاسی از این فرموده و اقدام امام حسین(ع) یک جامعه مسلمان و شیعه باید صددرصد حواس خود را جمع کند تا حقوق دیگران را ضایع نکند.

حق الناس البته تنها به مادیات محدود نمی شود و اموری مثل «غیبت کردن، تهمت زدن، آبروی کسی را بردن و بی عدالتی» همه و همه حق الناس به شمار می رود. حق الناس دو بعد مادی و معنوی دارد.

عزاداران اباعبدالله الحسین(ع) به نیکی می دانند که در کنار اشک ریختن و نذر و نیاز باید توجه خاص به حق الناس داشته باشند تا در راستای فرمایش امام خود رفتار کرده باشند.

مستندات تاکید امام حسین(ع) بر حق الناس در روز عاشورا

در تایید فرموده امام حسین(ع) در مورد حق الناس در روز عاشورا می توان به دو نقل اشاره کرد. یکی موسی بن عمیر است که از پدرش نقل می کند که امام حسین(ع) در روز عاشورا به او فرموده است در میان تمام اصحاب اعلام کند اگر کسی دینی بر گردن دارد با امام حسین(ع) کشته نشود چون به فرموده رسول خدا(ص) در صورتیکه فردی دینی به گردن داشته باشد و کشته شود در روز قیامت از حسنات او کاسته می شود.

روایت و نقل دوم از عمیر انصاری است که می گوید امام حسین(ع) به او فرموده است میان مردم اعلام کند هرکس بدهکار است در رکاب امام حسین(ع) نجنگد چون هرکسی اگر از دنیا برود و دینی برعهده  اش باشد و چاره ای برای آن نسنجیده باشد روز قیامت به دوزخ می رود.

بنابراین باید گفت تاکید امام حسین(ع) بر حق الناس آن هم درحساس ترین لحظه از لحظات قیام برحق شان بیانگر این است که در جامعه ای که مردم به حقوق همدیگر احترام نگذارند حتی اگر شب و روز نماز بخوانند و قرآن تلاوت نمایند و در مراسم عزاداری ها چون سیل اشک بریزند وعزاداری کنند باز هم اتفاقی نمی افتد مگر اینکه حق مردم را  ادا کنند و رضایت صاحب حق را به دست آورند.

نماز و دعا و توبه خوب است و مسیر برای  اصلاح در جامعه اسلامی و جامعه شیعی را فراهم می کند اما هرگز نمی تواند جای حق الناس را پر کند. حق الناس به ویژه در دنیای مدرم امروزی که افزایش جمعیت انبوه در کلان شهرها همراه است وتکنولوژی در تار و پود زندگی مردم رخنه کرده است بسیار پیچیده است و رعایت آن مستلزم دقت و رفتار جدی می باشد.

حق الناس تنها بعد فیزیکی و پرداخت مالی به صاحب حق نیست بلکه جنبه های دقیق تر زیادی چون پرهیز از غیبت و تهمت و غیره وغیره را به همراه خود دارد.

از دید امام حسین(ع) حکومت فاسد یزید می بایست اصلاح می شد چون حقوق زیادی از مردم را پایمال کرده بود و این مستلزم این بود که سپاه امام عاری از کسانی باشد که با پایمال کردن حق الناس دست به فساد در جامعه زده باشند.