توهم توطئه چیست و چگونه میتوان آن را درمان کرد؟

گاهی تصور می‌کنید کسانی یا چیزهایی بر علیه شما و اهدافتان عمل می‌کنند. با آنها در تصوارت خود دشمنی می‌ورزید که گاهی این دشمنی درونی، نمونۀ بیرونی پیدا می‌کند. نظریۀ توطئۀ توهم یک نظریۀ مدرن سیاسی است که بر اساس آن افراد حاکم بر جامعه چنین تصور می‌کنند که همه و همه در حال انجام توطئه علیه آنها هستند و رویدادها و اتفاقات کشور را دستخوش همین توطئه‌ها می‌دانند.

با مقاله دیگری از سرویس سلامت خبرگزاری اطلس با ما همراه باشید!

معنای لغوی توهم و توطئه

در ابتدا برای روشن‌تر شدن بحث و استفادۀ بهتر و آسان‌تر از مطلب به تشریح هر کدام از کلمات توهم و توطئه می‌پردازیم.

توهم

یعنی آنچه که بدون مصداق بیرونی در ذهن شما شکل می‌گیرد. شخص چیزهایی می‌بیند و می‌شنود و حتی می‌بوید که خارج از ذهن او نیستند.

توطئه

دسیسه، زمینه‌سازی، تبانی، دوز و کلک. در کل هر کاری که بر علیه کسی یا چیزی باشد.

پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند که بسیاری از مردم اوهام خود را بندگی می‌کنند.

شرح توهم توطئه

توهم توطئه یعنی در واقعیت و عینیت هیچ برنامه و دسیسه‌ای بر علیه اهداف و منافع فرد در کار نباشد. اما او در ذهن خود به تصور آنها می‌پردازد. تصور اینکه دشمنانی در حال انجام کارهایی بر علیه او هستند.

این اصطلاح در ابتدا، تعریف و توصیفی برای هر نوعی از زمینه‌سازی و تبانی و دسیسه بود. اما امروزه در خصوص سیاست و بازی‌های سیاسی بیشتر از مشکلات روحی و شخصی نمود پیدا کرده است.

بر این اساس توهم توطئه را می‌توان باور نداشتن شکل ظاهری رویدادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که به صورت رسمی در جامعه اتفاق می‌افتد دانست.

اینکه رویدادهای تاریخی فعلی جامعه در نتیجۀ نقشه‌های موذیانۀ گروه‌هایی مخفی و فریبکار است. که صد البته همۀ آنها افراد قدرتمند هستند.

کسانی که به نظریه‌های توطئه اعتقاد دارند، معمولاً نسبت به دنیا، سیاست و سیاست‌ گزاران بدگمان هستند و آنها را عاملانی برای بروز و ظهور مشکلات می‌دانند.

این مفهوم در شکلی حادتر بیانگر این است که، ریشۀ هر مشکل و بدبختی‌ که در عالم رخ می‌دهد، متأثر از افرادی پرنفوذ است که در گروه‌هایی به صورت پنهانی دور هم جمع شده‌اند.

گروه‌هایی کوچک اما دارای امکانات بسیار زیاد از لحاظ سیاسی، روانی، علمی و نظامی که از هوش فوق‌العاده‌ای نیز برخوردار هستند.

پس بر این اساس این افراد و گروه‌ها به نحوی برنامه‌های خود را پیش می‌برند که، مردم جامعه از لحاظ ذهنی درگیر مسائلی باشند تا تمرکز و هوش لازم را در خصوص اهداف آنان به کار نگیرند.

دلایل وجود این مسئله

اینکه افرادی به این فرضیه متوسل می‌شوند، می‌تواند ریشه‌های روانی داشته باشد چیزی مانند یک نوع فرافکنی ذهنی.
مسائل و رویدادها معمولا کارشناسانه و با ریزبینی‌های خاص خود و همچنین ریشه ‌یابی اصولی و دلایل و استدلالات محکم تفسیر می‌شوند.

اما عده‌ای نیز در جهان وجود دارند که هر رویدادی را بلافاصله و بدون هیچ تحلیل و تفکری، تفسیر می‌کنند و بدون مطالعه و تفکر برای آن جوابی در آستین دارند.

علل گرایش به توهم توطئه

همانطور که ذکر شد، یکی از دلایل این امر می‌تواند از علل روانی سر چشمه بگیرد. این دسته از افراد برای اینکه خود را راضی نگه دارند هر موضوعی را به یک فاعل تخیلی نسبت می‌دهند. فرافکنی می‌کنند تا خود را از نظر روانی آرام سازند.

دیگر این که، فرد از موضوع مورد نظر آگاهی کافی ندارد، یا اطلاعات کمی دارد.

مورد دیگر هم می‌تواند غرض‌ورزی و مشوش کردن اذهان عمومی باشد. این عرض‌ورزی‌ها ممکن است قومی، قبیله‌ای و یا سیاسی باشند.

بعضی دیگر هم ممکن است به دلیل علاقه شان به پیش‌داوری به تحلیل این گونۀ مسائل بپردازند. به هر حال هر کسی بنا بر مقتضیات، با انگیزه‌های مختلف به مدل تحلیل کردن مسائل می‌پردازد.

این امر در گذشته هم به شیوۀ خودش در میان قبایل مختلف بروز داشت. مردم مشکلات پیش آمده شان را به شیطان و اهریمن نسبت می‌دادند.

تحلیل موضوعات از دریچۀ توهم، ساده ترین شیوه برای ارائۀ سخنان غرض‌ورزانه عده‌ای با اهداف مشخص می‌باشد. در واقع کسی که درگیر توهم توطئه است با ارائۀ یک تئوری ضعیف از واقعیت سعی در پنهان کردن اهداف خود دارد.

به عنوان مثال سیاستمداران از این نظریه به عنوان توجیهی بر ضعف‌های داخلی و سرکوب مخالفان بهره می‌گیرند. تا بتوانند بستری فراهم کنند که حوادث و رویدادها را بدون در نظر گرفتن علت اصلی به سادگی تحلیل کنند.

ایجاد حالت اقناع نیز یک علت دیگر است تا از انتقادهایی که ممکن است دامنگیرشان شود بکاهند.

نقدی بر توهم توطئه

توهم یا تئوری توطئه یکی از بحث‌های عِلّی در حوزۀ اجتماعی است که به برای هر رویداد اجتماعی به دنبال یک علت می‌گردد. ولیکن راه به خطا می‌برد، زیرا تمام علت‌ها را نتیجۀ توطئه می‌داند.

تحلیل‌هایی که به این شیوه انجام می‌شود، امکان درک صحیح از تحولات اجتماعی را غیر ممکن می‌سازد. اگر به این تئوری اعتقاد مطلق داشته باشیم، پیامدهای سیاسی و روانی منفی به دنبال دارد که این پیامدها می‌تواند موجب نادیده گرفتن ضعف‌های داخلی
و ناتوانی در رفع انها می‌شود. در جوامعی که از حل مشکلات خود عاجز هستند این نظریه بیشتر بروز و ظهور دارد.

رد این نظریه و نقد بر آن، هیچ کدام دلالت بر این ندارند که بگوییم، هیچ توطئه‌ای در کار نیست و همه اتفاقات و رویدادها با جریانی کاملاً عادی پیش می‌روند. اما منحصر دانستن علل پیچیدۀ پدیده‌های اجتماعی در قالب توطئه نیز کاملاً نادرست است.

باید کوشش کنیم در رویدادها و حوادث سیاسی و اجتماعی مختلف، به طور علمی به بررسی ابعاد گوناگون آن بپردازیم.

به گفتۀ تحلیل‌گران این نظریه، در میان کشورهای خاورمیانه بیشتر از سایر کشورها نمود دارد. و در بین کشورهای خاور میانه در کشور ایران بیشترین بروز را دارد.

تشخیص توهم از حقیقت

تشخیص توطئه حقیقی از توهم توطئه نیازمند بررسی‌های دقیق و علمی است. بنابراین نمی‌توانیم نقش توطئه را در رویکردهای سیاسی و اجتماعی نفی کنیم. همچنین نمی‌توانیم همه چیز را به توطئه نسبت دهیم و ریشۀ تمام ضعف‌ها و مشکلات را ناشی از توطئه بدانیم.