بند کجکی

افغانستان را باید مصداق بارز ضرب المثل «زحمتش برای ما رحمتش برای دیگران» دانست.

این کشور کوهستانی از لحاظ شیب زمین به گونه ای است که بیشتر آب های سطحی اش به سوی کشورهای همسایه از جمله ایران و پاکستان جاری می شود.

نبود تکنولوژی لازم برای مهار آب های سطحی در افغانستان سبب شده بسیاری از ولایات کشور در فصول تابستان و اواخر بهار با کمبود آب مواجه شود و این مساله در برخی موارد به خشکسالی شدید و کاهش محصولات کشاورزی منجر شده است.

براساس شواهد موجود برداشت های عامه در مورد وضعیت آب افغانستان نادرست می باشد: مردم افغانستان و برخی کشورهای همسایه بر این باورند که افغانستان به دلیل شرایط مناسب بارش برف و باران با کمبود آب مواجه نیست در حالیکه واقعیت چیز دیگری ست.

از سویی هم از آنجایی که اقتصاد افغانستان بر زراعت و دامپروری استوار است هرگونه کاهش بارندگی و در نتیجه کمبود آب می تواند به شدت به اقتصاد این کشور ضربه بزند

و همان طور که در سال های اخیر به ویژه در کابل مشاهده شده کاهش سطح آب های زیرزمینی شرایط بدی را برای پایتخت نشینان ایجاد کرده است.

درک صحیح از اوضاع آب های جاری و آب های زیرزمینی افغانستان ایجاب می کند که حکومت برنامه های عملی مناسبی برای مهار آب های کشور روی دست گیرد تا در آینده نزدیک که جنگ دنیا برسر آب خواهد بود، افغانستان قافیه را به رقبا نبازد.

با درنظرداشت این مهم ساخت سد در افغانستان یکی از اولویت های اصلی باید باشد. در این راستا تکمیل بند کجکی در سال های اخیر و ساخت بند سلما از سوی شرکت های خارجی در افغانستان تا حدودی وضعیت تولید برق و تولید محصولات کشاورزی را بهبود بخشیده است.

افزایش سطح آب بند کجکی در سال گذشته

یکی از مسائلی که سبب نگرانی دولتمردان و شهروندان افغانستانی در سال های اخیر شده کاهش میزان بارندگی در ولایات(استان ها) مرکزی کشور می باشد.

این امر سبب شد در سال گذشته سطح آب بند کجکی در حدود ۴۶ متر پایین برود و برخی توربین های تولید برق که روی این بند نصب شده بود غیرفعال گردند.

از آنجایی که بند کجکی منبع اصلی تامین برق ولایت هلمند می باشد کاهش سطح آب آن تاثیر مستقیم در برق رسانی به این ولایت شد.

این مساله در زمستان سال گذشته تا حدودی حل شد چراکه میزان بارش برف و باران در ولایات مرکزی افغانستان افزایش یافت و به دنبال آن سطح آب در بند کجکی در حدود ۷۰ متر بالا آمد و نگرانی های موجود را تا حدودی کاهش داد.

براساس شواهد موجود در صورتیکه آب بند کجکی در شریط یده آل باشد برق تولید شده توسط توربین های آبی نصب شده بر روی آن می تواند به اندازه ای باشد که علاوه بر ولایت هلمند به ولایت همجوار قندهار نیز برق رسانی کرد.

بند کجکی و رونق کشاورزی ولایت هلمند و قندهار

تکمیل بند کجکی توسط شرکت های خارجی و روی دست گرفتن ساخت فاز دوم بند کجکی امیدواری ها به توسعه کشاورزی در ولایات هلمند و قندهار را افزایش داده است.

بند کجکی آب مورد نیاز برای کشاورزی در ولایت هلمند را فراهم می کند. کاهش سطح آب این بند در سال گذشته سبب شد بسیاری از محصولات کشاورزی به امراض مختلف دچار شده تولید لازم صورت نگیرد.

بند کجکی بر روی رودخانه هیرمند

اهمیت بند کجکی برای اقتصاد افغانستان از آنجایی مهم است که نیاز افغانستان به برق وارداتی و محصولات کشاورزی مانند گندم را رفع می کند:

افغانستان یک کشور بزرگ وارد کننده تکنولوژی و برق و محصولات کشاورزی از دیگر کشورهای جهان به ویژه کشورهای همسایه می باشد و ساخت بند کجکی تا حد زیادی می تواند به استقلال افغانستان در بخش انرژی کمک کند.

بند کجکی بر روی رودخانه هیرمند بسته شده است و قبل از ساخت آن آب این رودخانه به طور کامل به تالاب هامون صابری و پوزک در استان سیستان و بلوچستان ایران و نیمروز افغانستان می ریخت.

با کاهش آب رودخانه هیرمند و ریزش آب به تالاب های ذکر شده این تالاب ها خشک شدند و ریزگردها به مقدار فراوان در منطقه تولید شد.

ظرفیت بند کجکی

کار ساخت بند کجکی در سال ۱۳۳۲ هجری شمسی آغاز شد اما اولین توربین تولید برق بر روی آن در سال ۱۳۵۱ نصب شد، توربین دوم در سال ۱۳۵۳ نصب گردید و توربین سوم در چند سال اخیر روی این بند قرار گرفت. بند کجکی حدود ۱۰۰ متر ارتفاع دارد و ظرفیتش ۱٫۷ میلیارد مترمکعب آب می باشد.  

بند کجکی و بروز برخی  اختلافات بین افغانستان با کشورهای همسایه

همان طور که گفته شد افغانستان از نظر جغرافیایی به گونه ای است که آب های سطحی آن به ویژه رودخانه هایش به سوی کشورهای همسایه از جمله ایران و پاکستان جاری است.

این امر سبب شده آب رودخانه هیرمند جزء آب های بین المللی قرار گیرد و شامل برخی قوانین بین کشورها شود.

در این راستا ایران و افغانستان در مورد آب رودخانه هیرمند یک توافق نامه امضا کرده اند. 

این توافق نامه که در زمان موسی شفیق و مسئولان ایرانی در زمان امیرعباس هویدا امضا شد به ایران اجازه می دهد سالانه مقدار مشخصی از آب رودخانه هیرمند به عنوان حق آبه استفاده کند

اگرچه مقدار مصرف ایرانی ها از این آب در سال بسیار بیشتر از مقدار ذکر شده در توافق نامه می باشد.

بند کجکی که در فاصله ۱۶۱ کیلومتری شمال شرقی قندهار قرار دارد قادر است ۱۸۰۰ کیلومتر از زمین های خشک قابل کشت را آبیاری کند و در تولید برق نیز نقش مهمی داشته باشد.

ظرفیت آبگیری بند کجکی ۲٫۸ میلیارد متر مکعب برابر با یک سوم ذخیره آب دریاچه هامون می باشد.

ارتفاع بند ۱۰۰ متر، وسعتش ۲۲۹۰ متر مربع و ظرفیت تخلیه ۱٫۲ میلیون متر مکعب می باشد. بند کجکی آب خیز اصلی حوضه سیستان به شمار می رود.

آبی که از بند کجکی خارج می شود تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری به سوی پایین جریان می یابد و زمین های کشاورزی را آبیاری می کند.

بند کجکی از امضای قرار داد با ایران تا زمان طالبان

همان طور که گفته شد ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی یک قرار داد در مورد آب رودخانه هیرمند امضا کردند که براساس آن در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب به عنوان حق آبه چیزی معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب آب در سال باید به ایران برسد. در زمان طالبان اما بند کجکی به طور کامل بسته شد و حق آبه ایران از بین رفت.

به هرصورت جدای از برخی تنش ها میان دو دولت افغانستان و ایران بر روی آب رودخانه هیرمند، یک نکته را نباید فراموش کرد که مهار آب های سطحی افغانستان باید از اهم برنامه های دولت های آینده در این کشور باشد.