بازی‌های حرام

امروزه بازی‌ها به بخشی از زندگی مردم تبدیل شده‌اند. بازی‌هایی همچون شطرنج، تخته نرد و پاسور در دورهمی‌های خانوادگی و مهمانی‌های دوستانه و بازی‌های رایانه ای و به ویژه موبایلی جای خود را در زندگی مردم باز کرده‌اند. اما به عنوان یک مسلمان باید بدانیم که شماری از بازی‌ها از نظر شرعی حرام محسوب می‌شوند. اما این بازی‌ها چه بازی‌هایی هستند؟ در این مقاله قصد داریم تا به این سؤال پاسخ دهیم.

براساس دستورات دین اسلام هر بازی که قمار محسوب شود یا با شرط‌بندی همراه باشد حرام است. خداوند متعال قمار را هم ردیف شراب خواری و بت‌پرستی و از کارهای شیطانی دانسته و فرمان به دوری از آن داده‌است، چنانچه در آیه ۹۰ سوره مائده می‌فرمایند

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ ای اهل ایمان، شراب و قمار و بت‌پرستی و تیرهای گروبندی همه اینها پلید و از عمل شیطان است، از آن البته دوری کنید تا رستگار شوید».

«میسر» به معنای قمار و ریشه آن «یسر» به معنی آسانی می‌باشد. دلیل اینکه قمار را «میسر» می‌گویند این است که به توسط قمار، مال دیگری بوسیله قمارباز، به راحتی و آسانی و بدون هیچ زحمتی به دست می‌آید.

براساس روایتی، از حضرت محمد (ص) پرسیده می‌شود که «میسر چیست؟» ایشان نیز در پاسخ می‌فرمایند: «هر چیزی که با آن قماربازی کنند؛ حتی مانند قاب یا گردو».

شطرنج، تخته نرد و پاسور

حرام بودن یا نبودن بازی‌های شطرنج، تخته نرد و پاسور از دیرباز تا به اکنون بحث و نظرهای فراوانی را در میان مردم و علما در پی داشته‌است. به صورت کلی در دین مبین اسلام بازی با آلات قمار، حرام محسوب می‌شود.

حرام بودن بازی با پاسور یا ورق نیز به این دلیل است که آن‌ها ابزارهایی برای انجام قمار بوده‌اند. در نتیجه تا هنگامی که یک بازی یا ابزار آن وسیله ای برای قمار محسوب شود، از نظر شرعی حرام خواهد بود.

به عنوان مثال شماری از مراجع تقلید دربارهٔ شطرنج معتقدند که امروزه در سطح کشور یا جهان از این بازی به عنوان ابزاری برای قمار استفاده نمی‌شود بلکه به عنوان یک بازی فکری در نزد مردم جا افتاده‌است و بر همین اساس، ماهیت بازی شطرنج از منظر شرعی متحول شده و حکم آن نیز عوض شده‌است.

در نتیجه اگر کارت‌های پاسور در منطقه ای دیگر ابزاری برای قمار به حساب نیایند، بازی کردن با آن‌ها اگر بدون شرط‌بندی و برد و باخت باشد، از منظر شماری از مراجع تقلید، ایراد نخواهد داشت. در همین رابطه نظرات شماری از مراجع تقلید در ادامه می‌آید.

نظر مراجع درباره شطرنج، تخته نرد و پاسور

آیت‌الله خامنه ای دربارهٔ حکم بازی با ورق می‌گویند: «بازی با ورقی که عرفاً از آلات قمار محسوب می‌شود، به‌طور مطلق حرام است و جایز نیست انسان با اختیار در مجلس قمار یا بازی با آلات قمار شرکت کند.»

ایشان همچنین می‌فرمایند: «بازی با ورق‌هایی که عرفاً، آلات قمار محسوب می‌شوند، مطلقاً جایز نیست ولی بازی با ورق‌هایی که عرفاً آلت قمار محسوب نمی‌شوند، بدون شرط‌بندی اشکال ندارد؛ و به‌طور کلی بازی با هر چیزی که مکلّف تشخیص دهد از آلات قمار است یا در آن شرط‌بندی شود، به هیچ وجه، جایز نیست؛ و بازی با هر وسیله ای که جزء آلات قمار به حساب نیاید، بدون شرط‌بندی، اشکال ندارد.»

آیت‌الله خامنه ای در پاسخ به یک استفتاء دربارهٔ بازی ورق در رایانه نیز می‌گویند: «اگر بازی بین دو نفر باشد، حکم بازی با آلات قمار را دارد و اگر به تنهایی بازی می‌کند، در صورتیکه مفسده ای بر آن مترتب نباشد، اشکال ندارد.»

آیت‌الله مکارم شیرازی نیز دربارهٔ بازی با پاسور معتقند: «اگر پاسور در عرف عام از آلت قمارخارج شده و صرفاً به عنوان یک سرگرمی استفاده می‌شود بازی با آن بدون برد و باخت مالی اشکال ندارد.»

ایشان دربارهٔ شطرنج نیز می‌گویند: «اگر شطرنج در عرف عام از صورت قمارخارج شده باشد و به عنوان ورزش شناخته شود، مانعی ندارد. [در شطرنج] در صورتی که قراردادی در مورد جایزه، گذارده شود اشکال دارد؛ ولی اگر قراردادی نیست و دولت به عنوان تشویق می‌دهد اشکال ندارد.»

آیت‌الله سیستانی نیز می‌گویند: «بازی با شطرنج و همچنین تخته نرد حرام است و اما پاسور اگر در شهر شما معمولاً وسیله قمار باشد به احتیاط واجب جایز نیست.»

بازی‌های رایانه ای و موبایلی

به‌طور کلی شماری از بازی‌های رایانه ای اگر دارای ویژگی‌ها خاصی باشند حرام محسوب می‌گردند. یکی از این ویژگی‌ها دور ساختن افراد از واقعیت‌های زندگی است. آن دسته از بازی‌هایی که برای شخص دارای عوارض روحی و جسمی می‌باشند از نظر شرعی ایراد داشته و می‌بایست از بازی با آن خودداری نمود. به‌طور قطع بعضی از بازی‌های رایانه ای و موبایلی مثل «نهنگ آبی» که ذهن شخص را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد، شرعاً حرام خواهند بود.

نظر مراجع درباره بازی‌های رایانه ای و موبایلی

آیت الله مکارم شیرازی که در همین رابطه به‌طور مستمر جلساتی با جامعه شناسان و روانشناسان برگزار می‌نمایند، دربارهٔ بازی‌های رایانه ای و موبایلی معتقدند که «اگر در یک بازی صحنه‌هایی شامل اهانت به مقدسات مانند پرچم اسلام داشته باشد آن بازی اشکال شرعی دارد.

صحنه‌های مستهجن دیگر موردی است که می‌تواند برای یک بازی حرمت ایجاد کند. اگر بازی بتواند ضرر قابل توجهی در سیستم اعصاب ایجاد کند آن بازی اشکال شرعی خواهد داشت. بازی‌هایی مانند کلش اف کلنز اینگونه است. به‌طور کلی بازی که ایجاد کننده تبعات و مفاسد بعدی برای فرد باشد مشکل دارد.»

آیت الله صانعی نیز بر این عقیده اند که «اگر در بازی برد و باخت مطرح نباشد و پای قماری در میان نباشد مشکلی نخواهد دارد. همچنین اگر بازی منحرف کننده ذهن آدمی باشد و فرد دیگر به فکر انجام واجبات خود نیفتد نیز مشکل شرعی خواهد داشت.»

آیت الله سیستانی نیز دربارهٔ حرمت بازی‌های رایانه ای و موبایلی می‌گویند «صحنه‌های تحریک کننده در بازی که فرد را به فکر گناه بیندازد مشکل دارد. همچنین بازی‌هایی که دین را به سخره بگیرد یا عقاید بزرگان را تحریف کند اشکال شرعی دارد.»

آیت الله نوری همدانی نیز با اینکه فتوای صریحی دربارهٔ بازی‌های رایانه ای ندارند، دربارهٔ ملاک‌های حرام بودن یک بازی می‌گویند: «بازی که فرد را از واقعیت زندگی دور کند اشکال دارد. بازی که انسان را رویاپرداز کند. مانند بسیاری از انمیشین‌ها برای کودکان که با واقعیت زندگی مغایر است. بازی که وقت انسان را نگیرد مشکلی ندارد. اما اگر یک بازی وقت انسان را بگیرد و ضرر داشته باشد؛ عوارضی مانند عوارض فکری و … اشکال شرعی دارد.»