اتوپیا، آرمان شهر یا مدینه فاضله چیست؟

اتوپیا چیست بهانه خوبی برای بررسی دقیق این مفهوم می باشد، این اصطلاح یونانی در فلسفه یونان باستان توسط دانشمندانی چون افلاطون و ارسطو مطرح شد. این مفهوم که در فلسفه اسلامی «مدینه فاضله» گفته می شود به ایجاد یک نظام اجتماعی مطلوب به دور از کاستی ها و مشکلات جوامع واقعی اشاره می کند که البته بیشتر جنبه رویا و خیال پردازی دارد. در دنیای پیرامون ما رسیدن به این حالت دشوار می نماید.

رسیدن به این دنیای آرمانی که خواسته و آرزوی هر انسانی می باشد کار ساده ای نیست.

اتوپیا چیست؟

اتوپیا چیست، سال هاست که به زبان فارسی وارد شده و در توضیح مفهوم آن مقالات نوشته و سخنرانی ها ارائه شده است. اتوپیا یک واژه مرکب یونانی است که از دو بخش «او» به معنای «نفی» و «توبوس» به معنای «لامکان» تشکیل شده است.

این کلمه یونانی اصطلاحا به سرزمینی اشاره می کند که در آن سیاست و قانون به نحو احسن اجرا می گردد و دولت و حکومت داری در حد مطلوب خود حکفرماست. اتوپیا حتی از نظر طراحان این مفهوم نیز در دنیای واقعی قابل دسترس نیست، اگرچه اتوپیایی محصول مکاتب ماده گرای شرق و غرب با آنچه در فلسفه اسلامی آمده تفاوت دارد.

اتوپیا و پیشینه تاریخی

در باب اتوپیا چیست همان طور که گفته شد یک سرزمین عاری از ظلم و ستم و سرشار از عدل و انظباط است که آرزوی هر انسانی ست؛ انسان در طول تاریخ همواره از ظلم وستم و تبعیض و جنگ و فقر و امراض گله مند بوده و کشوری ایده آل خود را تصور می کرده است. در این راستا بسیاری این مدینه فاضله یا همان آرمان شهر را برای انسان طراحی کرده است که در زیر با برخی از آنها آشنا می شویم.

اتوپیای افلاطون

در این بخش از مطلب اتوپیا چیست، به مدینه فاضله افلاطونی اشاره می کنیم: در مدینه فاضله ای که افلاطون طرح کرده بود تنها فیلسوفان واقعی شایسته زمامداری بر مردم را داشتند، در حکومت چنین افرادی عدالت اجتماعی و مدیریت صحیح امور سیاسی یافت می شد.

در این آرمان شهر عده ای برای دفاع از شهر در برابر حملات بیرونی تربیت می شدند، این نظامیان حق مالکیت نداشتند چون تعلق به مال دنیا در دفاع آنها از کشور خلل ایجاد می کرد. در اتوپیای افلاطونی کسانیکه لیاقت رهبری جامعه را دارند دارای یک نفس روحانی بوده خداوند در نهادشان طلا سرشته و درون  نگهبانان شهر نقره و در درون صاحبان دیگر مشاغل چون برزگران آهن و برنج کار گذاشته شده است.

مدینه فاضله اگوستین

در این قسمت از اتوپیا چیست به آرمان شهر اگوستین می پردازیم؛ اگوستین در قرن چهارم در کتابش به نام شهر خدا، صلح و عدالت خواهی را دو ویژگی مهم یک مدینه فاضله بر شمرد. به باور وی، مدینه فاضله که می توان آن را شهر خدا نامید تنها در آسمان است و شهرهای زمینی هر چقدر بتوانند خود را به این آرمان شهر نزدیک کنند، قابل احترام می باشند.

اتوپیای توماس مور

در ادامه مطلب اتوپیا چیست، به آرمان شهر توماس مور نگاهی انداخته می شود. توماس مور در کتاب خود به نام «یوتوپیا» مالکیت خصوصی و پول را لغو می کند. در آرمان شهر او رذالت و خوبی با هم در نبرد هستند، از قمار و روسپی گری خبری نیست و کسی نمی تواند پنهان کاری کند چراکه مردم چشم در چشم هم زندگی می کنند.

مدینه فاضله فارابی

اتوپیا چیست، در کتاب فارابی، دانشمند مسلمان در قرن چهار، مفهوم خاص خود را دارد. فارابی مدینه فاضله خود را در سه بخش «صغری، وسطی و عظمی» طراحی می کند. مدینه فاضله فارابی ریشه در فطرت مشترک همه انسان ها دارد و در آن سعادت و خیر مطلق مطرح شده است. در این مدینه فاضله، رئیس اول پیامبر(ص) است که با عقل فعال متصل است و بعد از وی مماثل عهده دار ریاست می باشد و بعد از مماثل فردی که رئیس فقاهت خوانده می شود مسئول زمامداری جامعه می باشد.

مدینه فاضله آیت الله مصباح یزدی

در این بخش از اتوپیا چیست، با مدینه فاضله ای که آیت الله مصبح یزدی طراحی کرده آشنا می شویم. از نظر آیت الله مصباح یزدی، مدینه فاضله باید دارای ویژگی هایی چون «ارتباط انسان با خدا، ارتباط انسان با انسان به عنوان امانت الهی، ارتباط فرد با طبیعیت و ارتباط فرد با دیگر انسان ها» باشد. در این مدینه فاضله انسان خلیفه خداوند بر روی زمین است و ارتباط انسان ها با یکدیگر بر اساس عدالت و احسان صورت می گیرد.

مدینه جاهله، نقطه مقابل مدینه فاضله

در ادامه مطلب  اتوپیا چیست، بهتر است نگاهی هم به نقطه  مقابل مدینه فاضله که همان مدینه ضاله است، بندازیم. برخلاف مدینه فاضله که انسان ها برای سعادت دنیا و آخرت خود تلاش می  کنند، در مدینه ضاله مردم در یک جامعه ناسالم زندگی می کنند که هرکس به نوبه خود در تخریب جامعه و نیل به نابودی سهم دارد.

مدینه جاهله که خود به دو گروه مدینه فاسقه و مدینه ضاله تقسیم می شود، زمین عرصه جنگ و بقاست و هرکسی حق دارد برای بقای خود دیگران را بکشد و له کند. در مدینه جاهله سعادت مند همان کسی ست که پیروز می شود و کسانیکه شکست بخورند جز بردگی راهی دیگر ندارند.

به طور خلاصله در مورد اتوپیا چیست باید گفت مدینه فاضله همانند یک بدن است که در آن تمام اعضا نسبت به خوشبختی وسلامت عضو دیگر تلاش می کند اما در مدینه جاهله زورگویی و ظلم حرف اول را می زند. با این تصور، می توان گفت رسیدن به مدینه فاضله بیشتر به یک رویا شبیه است چون آنچه در واقعیت دیده می شود همان جامعه جاهله است که زورگویان سعادتمند و ضعیفان خوار و ناچیز هستند.

انسان هایی که عمری ست از ظلم و ستم هم نوعان خود به ستوه آمده اند برای رسیدن به دنیای آرمانی خود دنبال شهری می گردند که در آن بتوانند به حق خود برسند ولو اینکه این شهر تنها در سطور کتاب ها پیدا شود.