آزمایش سل فری چیست و چه زمانی تجویز می شود؟

اگر خانمی باردار هستید و یا تصمیم گرفته اید تا باردار شوید و یا می خواهید اطلاعاتی نسبت به موضوع حساس بارداری کسب کنید، به شما توصیه می کنیم تا در ادامه این مطلب با اطلس پلاس همراه باشید.

در این مقاله سعی داریم تا شما را با آزمایش «سل فری» آشنا کنیم. آزمایشی خیلی مهم برای مادران باردار که می بایست نسبت به آن بسیار توجه داشت.

سل فری چیست؟

آزمایش «سل فری»Cell Free Fetal DNA  یا به اختصار cffDNA که به آن «نیفتی» یا «ان آی پی تی» NIPT که مخفف Noninvasive Prenatal Testing است، گفته می  شود، یکی از مهم ترین آزمایش های غربالگری بانوان در دوران بارداری است.

این آزمایش بهترین نوع آزمایش پیش از تولد به شمار می رود. سل فری جدید ترین روش غربالگری سندروم داون و سایر ناهنجاری های کروموزومی در جنین می باشد که می تواند با دقتی بیشتر از ۹۹ درصد جنین های مبتلا را شناسایی کند.

سل فری به آزمایشی گفته می  شود که «دی ان اِی» DNA جنین که از طریق جفت وارد گردش خون مادر شده را بررسی می  کند.

سل فری در واقع نوعی آزمایش ابتدایی برای تشخیص اختلالات ژنتیکی جنین است. اگر اختلالات ژنتیکی مشاهده شود، در آن صورت بنا به تشخیص پزشک متخصص آزمایش های دیگری نیز بر روی خون مادر انجام می  شود.

آزمایش سل فری بر روی خون مادر و بر اساس وجود سلول های جنینی در پلاسمای خون مادر انجام می شود.

به گفته محققان از هفته ۵ تا هفته ۷ بارداری «دی ان اِی» جنین وارد گردش خون مادر می  گردد. با جداسازی این سلول ها و «دی ان اِی» جنین، می  توان به اختلالات کروموزومی موجود در جنین پی برد.

این آزمایش در هفته ۱۰ بارداری به بعد قابل انجام شدن است. از دیگر موارد کاربرد آزمایش سل فری تعیین جنسیت جنین است.

چرا انجام آزمایش غربالگری سل فری مهم است؟

آزمایش سل فری اطلاعات بسیار مهمی را دربارهٔ سلامت جنین در اختیار پزشک می  گذارد. این آزمایش در موارد بارداری های دو یا چند قلو، بارداری با تخمک اهدایی، لقاح خارج از رحم مانند روش آی وی اف IVF و روش آی یو آی  IUI نسبت به دیگر انواع آزمایش های غربالگری ضریب خطای بسیار کمی دارد.

انجام آزمایش سل فری معمولا نیاز به انجام آزمایشات تهاجمی مانند آمنیوسنتز Amniocentesis  را نیز کاهش می دهد و خود به تنهایی اطلاعات زیادی را در اختیار پزشک متخصص قرار می دهد.

این آزمایش غیر تهاجمی بوده و هیچ خطری برای مادر و جنین ندارد. با این حال، بر اساس قوانین وزارت بهداشت و آموزش پزشکی، دستور پزشک برای انجام آزمایش سل فری الزامی است.

سل فری چه تفاوتی با غربالگری اول و دوم باردارای دارد؟

آزمایش سل فری با تجزیه «دی ان اِی» موجود در سلول های جنین به طور دقیقی به ارزیابی احتمال یا درصد خطر ابتلای جنین به سندروم داون می پردازد و آن را به شکل کاملی بررسی می  کند.

اما آزمایش دوگانه و سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول و چهارگانه، غربالگری مرحله دوم بارداری به بررسی سطح پروتئین های خون مادر می پردازد.

سل فری چگونه انجام می شود؟

این آزمایش با انجام یک نمونه گیری ساده از خون مادر شروع می شود. آزمایشگاه نمونه خون مادر را با سرنگ می گیرد و آن را برای یافتن «دی ان اِی» آزاد شده جنین آزمایش می کند. این آزمایش تنها با ۱۰ میلی لیتر خون قابل انجام است. باید بدانید که در این روش، نمونه گیری از نمونه پرز جنینی یا مایع آمنیوتیک صورت نمی گیرد.

در این روش نمونه گیری فقط از خون مادر انجام می شود و به همین دلیل احتمال سقط جنین یا آسیب رسیدن به جنین، به هیچ وجه وجود ندارد.

اما اگر در نتیجه آزمایش سلفری موارد خطرناک یا مشکوک مشاهده شود، در این صورت پزشک متخصص انجام آزمایش آمنیوسنتز یا «سی وی اس» CVS را تجویز می نماید. در برخی شرایط نیز ممکن است نتیجه نمونه ها نه کم خطر باشد و نه پر خطر، یا به عبارتی نتیجه آزمایش نامشخص باشد. در این شرایط این پزشک متخصص است که تصمیم می گیرد چه آزمایش های دیگری لازم است که بر روی مادر باردار انجام شود تا سلامت جنین بررسی گردد.

در آزمایش سل فری چه مواردی بررسی می شود؟

پزشک متخصص با دیدن نتایج آزمایش خون در هفته ۱۱ بارداری مادر، می تواند سندروم داون و چند عارضه کروموزومی دیگر را در جنین تشخیص بدهد.

در واقع با انجام آزمایش غربالگری سلفری تشخیص سه اختلال شایع در جنین امکان پذیر خواهد بود:

• سندرم داون Down syndrome یا منگولیسم
• سندرم ادوارد Edwards Syndrome یا تریزومی ۱۸
• سندرم پاتو Patau syndrome یا تریزومی ۱۳

تشخیص جنسیت جنین نیز با بررسی تعداد کروموزوم های جنس مذکر در خون مادر انجام می شود. نتیجه آزمایش سل فری جنسیت جنین مادر را هم تشخیص می دهد.

آزمایش سل فری در چه شرایطی تجویز می شود؟

انجام تست غربالگری سل فری از شروع هفته ۱۰ تا پایان بارداری برای مادر توصیه می شود. همچنین در مواردی که بارداری در سن بالای ۳۵ سال انجام شده و یا مادری که سابقه بارداری قبلی با تریزومی جنینی داشته نیز آزمایش سل فری تجویز می شود.

در مواردی نیز که موارد پرخطر در غربالگری دوگانه و سه گانه یا پیوسته مشاهده شود پزشک متخصص انجام آزمایش سل فری را توصیه می کند.

همچنین در صورتی که یافته های سونوگرافی غیرطبیعی باشد و نشان دهنده آنیوپلوییدی یا اختلال تعدادی کروموزمی باشد نیز آزمایش سل فری برای مادر باردار تجویز می شود.

باید توجه داشت که آزمایش سل فری همچنان یک روش غربالگری و نه تشخیصی محسوب می شود و نتایج مثبت آن می بایست حتما توسط روش های تشخیصی دیگر مورد تایید قرار بگیرد.

دیگر اینکه علی رغم حساسیت و اختصاصیت بسیار بالای تشخیص با دی ان اِی آزاد جنینی، این روش جایگزین خوبی برای تشخیص های پیش از تولد بوسیله سلول های بافت جفت و یا آمنیوسنتز نیست.