آخرین پادشاه عثمانی که بود؟

بحث بر سر اینکه آخرین پادشاه عثمانی کیست، موضوع جالبی است. در حالی که «محمد ششم» از نظر رسمی آخرین پادشاه عثمانی محسوب می شود اما شماری از مورخان معتقدند که می بایست «محمد پنجم» را آخرین پادشاه «واقعی» عثمانی دانست و «محمد ششم» در چهار سال سلطنت خود قدرتی نداشت. اینجا یک نام دیگر نیز مطرح است که شماری وی را به اشتباه، آخرین پادشاه عثمانی می دانند، در حالی که وی آخرین خلیفه عثمانی بود و مقام پادشاهی به او اعطا نشد. پادشاهان عثمانی علاوه بر عنوان سلطانی صاحب مقام خلافت بر مسلمین نیز بودند. با پایان کار «محمد ششم» امپراتوری عثمانی منحل اعلام شد اما مقام خلافت برای چند سال پابرجا باقی ماند و به «عبدالمجید دوم» رسید.

امپراتوری عثمانی

امپراتوری عثمانی (Ottoman Empire) حکومتی مسلمان بود که از سال ۱۲۹۹ میلادی تا ۱۹۲۲ میلادی در ترکیه کنونی حکومت می‌ کرد. پادشاهان عثمانی در اوج قدرت خود یعنی در قرن شانزدهم میلادی بر مناطق آسیای صغیر، اکثر مناطق غرب آسیا، بخش هایی از شمال آفریقا و جنوب شرقی اروپا فرمانروایی می کردند. وسعت قلمرو امپراتوری عثمانی در این دوره حدود ۶٫۵ میلیون کیلومترمربع بود.

براساس منابع تاریخی عثمانیان شاخه‌ ای از قوم ترکمن‌ بودند که در آخرین سال های حکومت سلجوقیان (Seljuq dynasty) از آسیای میانه به آسیای صغیر مهاجرت می کنند. در آن دوره حکومت سلجوقیان روم (Sultanate of Rum) در این منطقه حکومت می کردند. پس از مدتی عثمانیان در مناطق غربی آناتولی تبدیل به حکومتی قدرتمند شدند. آن ها مدتی متحد حکومت سلجوقی و سپس جانشین آن ها شدند. عثمانیان نام خود را از «عثمان اول» پسر «ارطغرل» که رهبر ایل آن ها بود، گرفته بودند.

امپراتوری عثمانی برای صدها سال بر مناطق زیادی از جهان حکومت کردند. شماری از مشکلات داخلی و ضعف پادشاهان در اداره حکومت و همچنین شکست این امپراتوری در جنگ جهانی اول موجب فروپاشی آن شد و کشور ترکیه جای آن را گرفت. با فروپاشی امپراتوری عثمانی سرزمین های تحت سلطه آن توسط کشورهای پیروز در جنگ جهانی اول تقسیم و به استقلال رسیدند.

محمد پنجم

«محمد پنجم» یا «محمد رشاد» فرزند «عبدالمجید یکم» و برادر «عبدالحمید دوم» بود که در ۲۷ آوریل ۱۹۰۹ به ‌عنوان سی‌ و پنجمین سلطان عثمانی و خلیفه مسلمین منصوب شد. هر چند «محمد ششم» آخرین پادشاه عثمانی در سال ۱۹۱۸ جانشین وی شد، اما شماری از مورخان و کارشناسان تاریخ معاصر معتقد هستند که محمد پنجم را می بایست آخرین پادشاه حقیقی عثمانی محسوب کرد. زیرا وی در دوره ای به سلطنت عثمانی رسید که این امپراتوری در قدرت قرار داشت و او نیز از اختیارات واقعی یک شاه برخوردار بود.

وی که برای ۳۰ سال در انزوا می زیست و چندان با امور کشور داری آشنا نبود، بیشتر عمر خود را در کاخ های دلمه‌باغچه و ییلدیز و حرمسرای سلطان گذرانده بود. محمد پنجم با آغاز جنگ جهانی اول بدون در نظر گرفتن اوضاع سیاسی و نظامی جهان با کشور آلمان متحد شد و به جبهه متحدین پیوست. با شکست جبهه متحدین در جنگ جهانی اول زمینه فروپاشی عثمانی رقم خورد. محمد پنجم در سال ۱۹۱۸ و در سن ۷۳ سالگی از دنیا رفت و در منطقه ایوب انصاری در شهر استانبول به خاک سپرده شد.

محمد ششم

«محمد ششم» در سال ۱۸۶۱ در استانبول متولد شد. وی در سال ۱۹۱۸ به عنوان سی ‌و ششمین و آخرین پادشاه عثمانی در شرایطی جانشین برادرش «محمد پنجم» شد که چیزی از قدرت عثمانی باقی نمانده بود. وی در پایان جنگ جهانی اول به قدرت رسید و وارث حکومتی ضعیف شد. در آن دوره امپراتوری عثمانی و متحدین آن شکست سنگینی خورده بودند و متفقین موفق شده بودند تا استانبول را تصرف نمایند. شکست جبهه متحدین و امپراتوری عثمانی موجب از دست رفتن سرزمین های بسیاری شد. به عنوان مثال ایتالیا بخشی از جنوب آناتولی و یونان قسمت غربی آناتولی را تصرف کرد. بدین ترتیب سرزمین ‌هایی که طی قرون طولانی توسط سلاطین قدرتمند عثمانی فتح شده بود، از دست رفت.

با آغاز حکومت محمد ششم او عملا هیچ قدرتی نداشت. در چنین شرایطی «مصطفی کمال آتاتورک» به وی نزدیک شد و توانست خود را به مقام ولیعهدی محمد ششم نزدیک نماید. آتاتورک تلاش های خود برای انحلال خلافت و در دست گرفتن قدرت آغاز ‌کرد. محمد ششم گرچه تلاش هایی برای جلوگیری از اقدامات آتاتورک کرد، اما به علت حمایت کشورهای اروپایی از وی نتوانست راه به جایی ببرد. آتاتورک در سال ۱۹۲۲ با تشکیل دادن مجلس مؤسسان محمد ششم را مقام سلطنت و خلافت برکنار کرد و عبدالمجید دوم را تنها به‌ عنوان «خلیفه» انتخاب کرد. در نتیجه امپراتوری عثمانی پس از ۶۲۳ سال عمر از بین رفت گرچه هنوز خلافت عثمانیان ادامه داشت. محمد ششم نیز به جزیرهٔ مالت تبعید شد و در سال ۱۹۲۶ درگذشت.

عبدالمجید دوم

«عبدالمجید دوم» یا «عبدالمجید عثمان اوغلو» فرزند «سلطان عبدالعزیز» سی و دومین سلطان امپراتوری عثمانی، در سال ۱۸۶۸ در استانبول متولد شد. وی آخرین خلیفه مسلمین از خاندان عثمانی محسوب می شود. عبدالمجید دوم از سال ۱۸۷۶ و پس از عزل پدرش از سلطنت، تا سال ۱۹۰۸ در کاخ ایجادیه زندگی می کرد. وی به هنرهایی همچون نقاشی و موسیقی علاقه داشت. او در سال ۱۹۰۹ انجمن هنرمندان نقاش عثمانی را تأسیس کرد و چندین نوبت به ریاست آن انتخاب شد. وی بسیاری از افراد علاقه ‌مند به هنر را برای تحصیل به اروپا اعزام نمود.

عبدالمجید دوم در سال ۱۹۱۸ به ولیعهدی «محمد ششم» انتخاب شد. وی در ۱ نوامبر ۱۹۲۲ و پس از سقوط امپراطوری عثمانی از مقام ولیعهدی خلع شد. عبدالمجید دوم در ۱۸ نوامبر همان سال و با اخراج سلطان محمد ششم از ترکیه و با رای مجلس ملی ترکیه به عنوان خلیفه مسلمین انتخاب گردید. با این حال در ۳ مارس ۱۹۲۴ مجلس ملی ترکیه عنوان خلیفه را از وی سلب کرد و تمامی خاندان سلطنتی را نیز از این کشور اخراج کردند. عبدالمجید دوم ابتدا به سوئیس و سپس به فرانسه تبعید شد. وی در سال ۱۹۴۴ بر اثر عارضه قلبی در پاریس درگذشت و رئیس ‌جمهور وقت ترکیه «عصمت اینونو» اجازه دفن آخرین ولیعهد و خلیفه عثمانی در خاک ترکمیه را نداد. جسد عبدالمجید دوم پس ۱۰ سال انتظار برای دفن در سرزمین اجدادی در قبرستان بقیع در مدینه دفن شد.