سیاست منطقه ای ایران در عراق و سوریه

پرونده عراق، سوریه، یمن، لبنان و فلسطین ازجمله مهم‌ترین موضوعاتی هستند که سیاست منطقه‌ای ایران با آن‌‌ها گره خورده است.
عراق، سیاست داخلی پیچیده‌ای دارد. روند پویش‌ها و تحولات سیاسی و امنیتی عراق نشان می‌دهد برخی تغییرات در سیاست ایران در قبال عراق به وجود آمده که مهم‌ترین آن را می‌توان در نخست‌وزیری مصطفی الکاظمی به عنوان یک چهره نزدیک به آمریکا در این کشور قلمداد کرد.

به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها برای پیشبرد راهبرد فشار حداکثری و تضعیف نفوذ منطقه‌ای ایران، یک راهبرد چند وجهی در عراق را علیه ایران طراحی کرده است. با این وجود اما آنچه ایران را به پذیرش نخست‌وزیری الکاظمی سوق داد، شکل‌گیری یک درک جدید از تحولات عراق پسااعتراضات در میان حداقل بخشی از تصمیم‌گیران جمهوری اسلامی است.

اما با توجه به سیالیت عرصه سیاسی عراق و روابط همچنان مستحکم ایران با گروه‌های مقاومت در این کشور، امکان بازگشت به سیاست پیشین همچنان برای تهران ممکن است که البته نقش متغیرهایی چون انتخابات پارلمانی آینده، نحوه کنشگری برخی بازیگران داخلی مانند مقتدی صدر و نوع مواجهه دولت جدید آمریکا با پرونده عراق در تحولات آتی اثرگذار است.

هم چنین سیاست منطقه‌ای ایران در پرونده سوریه را باید نسبت به اهداف جمهوری اسلامی در این کشور ارزیابی کرد. ایران در دهه‌های اخیر به دلایل متعدد کمتر به دنبال ایجاد گروه‌های مقاومت یا حضور نظامی گسترده در سوریه بوده است. با آغاز منازعه در سوریه، جلوگیری از سقوط بشار اسد و به قدرت رسیدن جریان‌های ضد جمهوری اسلامی در وهله نخست و حفظ نفوذ سیاسی در سوریه برای تداوم ارتباط با فلسطین و لبنان به مرکز ثقل سیاست ایران در این کشور تبدیل شد.

این اهداف همچنان بخش اصلی سیاست منطقه‌ای ایران در قبال سوریه است. هرگونه تحولی ازجمله خروج برخی نیرو‌های وابسته به ایران از سوریه، اساسا تابعی از تحولات میدانی سوریه است و گسستی در آن مشاهده نمی‌شود. مسئله پاسخ به حملات اسراییل به سوریه نیز اساساً به تصمیم‌گیری دولت بشار اسد وابسته است که طبیعتاً مؤلفه روابط دمشق-مسکو از یک‌سو و مسکو-تل‌آویو از سوی دیگر در آن دخالت دارد. به همین دلیل سیاست سوریه و ایران در قبال این حملات تغییری نداشته است.

بررسی اجمالی پرونده‌های مهم منطقه‌ای نشان می‌دهد در سطح کلان، گسستی در سیاست‌های ایران در غرب آسیا از جمله پرونده های عراق و سوریه به وقوع نپیوسته است یا حداقل اینکه نمی‌توان به صورت روشن، تغییرات جدی و مهمی را مشاهده کرد. با این وجود به نظر می‌رسد برخی تحولات در این حوزه به وقوع پیوسته باشد که در سطح فردی و خُرد قابل ارزیابی است و نمی‌تواند گسست یا تضعیف سیاست‌های منطقه‌ای ایران محسوب شود.

دکتر عبداللطیف نظری