نیم نگاهی به جریان‌های اسلامی و شیعی در قندهار

نقدی بر یک اقدام حزب حرکت اسلامی

حزب حرکت اسلامی افغانستان شاخه جناب «عبدالغنی کاظمی» هفته گذشته تصاویری از شهدای مقاومت در برابر ارتش سرخ را تحت عنوان «نخستین آلبوم شهدای حزب حرکت اسلامی افغانستان» به نشر رساند. این کار، اقدام نیکی بود که باید از مجریان این طرح تقدیر و تشکر کرد. با این وجود، چنین امر حساس و مهمی از دو اشکال نیز خالی نبود.

نخست این که شهدای مقاومت در برابر ارتش سرخ، متعلق به همه اند. پس بهتر بود که این آلبوم به نام «شهدای افغانستان» و در نهایت تحت عنوان «نخستین آلبوم شهدا به اهتمام حزب حرکت اسلامی افغانستان» منتشر می‌شد زیرا سال‌ها است که چهره احزاب مخدوش شده و انتساب شهدا به یک حزب، تنزل جایگاه رفیع شهید و شهدا است. البته منسوب دانستن شهدا به یک حزب، امر غیرمعمول هم نیست زیرا درگذشته سایر احزاب نیز پوستر و آلبومی از تصاویر شهدای خود را به چاپ رسانده اند اما مشکل زمانی به وجود می‌آید که عده‌ای از شهدا، مربوط یک حزب نباشند اما منسوب به همان حزب معرفی شوند؛ آن هم حزبی که اکنون خود به چندین شاخه تقسیم شده است.

متأسفانه در نخستین آلبوم شهدا که به اسم حزب حرکت اسلامی افغانستان چاپ شده، جمعی از شهدا که متعلق به این حزب نبوده، منسوب به حزب حرکت اسلامی افغانستان معرفی شده اند. جدول‌های این آلبوم که بخشی از آن را در زیر مشاهده می‌کنید، به چندین ولایت افغانستان از جمله قندهار اختصاص دارد که سخن من روی شهدای همین ولایت است. البته بعید نیست که درباره شهدای سایر ولایت‌های افغانستان نیز چنین اشتباهی صورت گرفته باشد.

به هر حال، مجاهدین فارسی‌زبان و شیعه ولایت قندهار در دوره جهاد، به دو جریان عمده فکری تقسیم می‌شدند. جریان نخست، همان حزب حرکت اسلامی افغانستان به رهبری آیت‌الله محسنی بود که تحت تأثیر جریان فکری حوزه نجف قرار داشت. فرمانده نظامی این حزب در جنوب افغانستان با مرکزیت ولایت قندهار، شهید «علی‌یاور» بود که در ثور سال 1372 در یک سوءقصد در شهر قندهار جانش را از دست داد. «محمدنبی» مشهور به «لوی لالا» از دیگر فرماندهان حزب حرکت اسلامی در قندهار بود که در 25 حمل سال 1369 توسط منافقین به شهادت رسید.

یکی دیگر از جریان‌های اسلامی در ولایت قندهار، به «حزب‌الله قندهار» مشهور بود که اعضای آن به «پیروان خط امام» شناخته می‌شدند. این جبهه و اعضای آن تحت تأثیر آرای «امام خمینی» قرار داشتند. شهید «ملا شبیر قلندری»، شهید «محمدعلی واثق» مشهور به «حاجی معلم»، زنده یاد «ملاعباس جعفری» و حاج «ملاعزیز سروری» از اعضای برجسته و «ملامحمود زکی» و «حاج مختار سروری» از فرماندهان آن به شمار می‌رفتند. در آن زمان، فرماندهی پایگاه «محله‌جات» به عهده حاج مختار سروری و مسئولیت جبهه «خاکریز» به دوش حاج محمود زکی بود.

البته در اوایل جهاد، جریان‌های دیگری چون «اسلام مکتب توحید» و سپس «جبهه متحد انقلاب اسلامی» و سازمان رجاء» نیز در قندهار فعالیت می‌کردند که با حزب حرکت و حزب‌الله روابط حسنه داشتند. شهید «قاسم جان»، شهید «ملک آقا»، شهید «موسی جان قندهاری» و «عبدالخالق جاوید» از فعالان و فرماندهان برجسته جبهه متحد انقلاب اسلامی بودند. حوزه نفوذ جبهه متحد انقلاب اسلامی، منطقه «چهارباغ» و «گندگان» قندهار بود. سازمان رجاء نیز بیشتر در بین مردم منطقه «عاشقه» و «زله‌خان» قندهار به رهبری حجت‌الاسلام «سید اسحق نقوی» و به فرماندهی شهید «محمد گل» و «فضل‌الدین» فعالیت داشت.

شهدای جریان مقاومت قندهار در برابر دولت کمونیستی و ارتش شوروی سابق نیز متعلق به جریانات بالا بودند که تعداد انگشت شماری نیز بدون آن که وابسته به جریان خاصی باشند، توسط ارتش سرخ و عوامل آن به شهادت رسیدند. اسامی و تصویر تعدادی از شهدای جریان مقاومت، در «نخستین آلبوم شهدای حزب حرکت اسلامی افغانستان» درج شده است. در همین جدول، شماری از شهدای حزب‌الله قندهار و سایر جریانات نیز منسوب به حزب حرکت دانسته شده اند. من به صورت اختصار، آن عده از شهدا را که عضو حزب حرکت اسلامی افغانستان نبودند اما منسوب به این حزب معرفی شده اند، نام می‌برم.

1- یکی از این شهدا که تعلقی به حزب حرکت نداشت، «حفیظ‌الله سروری» مشهور به «سردار» بود که در تاریخ 61/8/22 در داخل پوسته یا پاسگاه بازارشاه شهر قندهار به شهادت رسید. حفیظ‌الله فرزند مرحوم حاجی «محمدناصر» و برادر حاج مختار سروری بود که در بالا از حاجی مختار به عنوان یکی از فرماندهان حزب‌الله نام بردیم. حفیظ‌الله را می‌توان به عنوان فرد مستقل معرفی کرد که در یک اقدام ناخواسته توسط عوامل ارتش سرخ به شهادت رسید.

2- «خالق‌داد» فرزند «خیرمحمد» از دیگر شهدایی بود که وابسته به جریان حزب‌الله و از منطقه «درویشان» ولسوالی «خاکریز» قندهار بود. او در تاریخ 69/4/11 در منطقه قلعچه «میرزا محمدخان» بر اثر ترکش/ پرزه هاوان یا خمپارهشهید شد.

3- «سید اسحاق» فرزند «سیدنادرشاه»، مربوط جبهه متحد انقلاب اسلامی به فرماندهی «ملک آقا» بود که در تاریخ 63/11/15 در منطقه «چهارباغ» شهر قندهار بر اثر ترکش هاوان به شهادت رسید.

4- «سخی‌داد» فرزند «محمد کریم»، متعلق به جبهه متحد انقلاب اسلامی به فرماندهی «عبدالخالق جاوید» بود که در منطقه «بازارهرات» شهر قندهار بر اثر تیراندازی نیروهای دولت وقت به شهادت رسید.

5- «زلمی خالقی» فرزند «ملاعبدالخالق» نیز متعلق به جبهه متحد انقلاب اسلامی به فرماندهی «عبدالخالق جاوید» بود که در منطقه «چهارباغ» شهر قندهار بر اثر ترکش هاوان به شهادت رسید.

6- شهید «صالح محمد» فرزند شهید «علی محمد» برادر شهید «محمد یونس حسینی»، منسوب به جریان فکری حزب‌الله بود که در تاریخ 68/9/3 در منطقه چهار باغ توسط منافقین به شهادت رسید.

7- شهید «شهزاده» مشهور به «ساقی» از دیگر نیروهای جبهه مقاومت به رهبری حزب‌الله قندهار بود که در سال 1371 بر اثر اصابت تیر در شهر قندهار شهید شد.
8- شهید «سید وحدت هاشمی»، متعلق به جریان فکری حزب‌الله بود که در تاریخ 66/7/7 بر اثر اصابت تیر خودی در منطقه «محله‌جات» قندهار به شهادت رسید.
9- شهیدان «عبدالمجید و عزیزاحمد» فرزندان حاجی «حبیب‌الله» از منطقه «میانجوی» در غرب شهر قندهار بودند. عبدالمجید در سال 1371 و عزیزالله در تاریخ 80/6/25 به دست منافقین داخلی شهید شدند. پدر این دو شهید، به جریان حزب‌الله گرایش داشت اما آنان را باید شهیدان مستقل از جریانات حزبی دانست. سال گذشته ماجرای این دو برادر شهید و پدر آنان را در مطلبی تحت عنوان «یادی از سه عزیز سفر کرده» نگاشتم.
10- شهید «عبدالرزاق» که در نخستین آلبوم شهدای حزب حرکت اسلامی افغانستان، جز شهدای این حزب معرفی شده است، متعلق به جریان حزب‌الله قندهار بود.
11- شهید «غلام حسین حیدری» مشهور به «آقا لالی»، از دیگر شهدای جبهه حزب‌الله بود که در تاریخ 70/3/30 در منطقه «بازار شکارپور» شهر قندهار به دست عوامل دولت نجیب‌الله به شهادت رسید. شهید غلام حسین، فرزند غلام حیدر و برادر شهید غلام رضا بود.
12- شهید «علی احمد بلوچ خاکریزی» فرزند حاجی «سردارمحمد» نیز متعلق به جبهه حزب‌الله بود که در تاریخ 64/9/2 در منطقه «پل پنجو/ پنجاب» شهر قندهار بر اثر ترکش خمپاره شهید شد.
13- شهید «فضل‌الرحمان» مشهور به «فضلو»، از مجاهدین اهل‌سنت حزب‌الله قندهار بود که در تاریخ 66/5/10 در داخل پاسگاه یا پوسته بازارشاه شهر قندهار در تیراندازی عوامل دولت نجیب‌الله شهید شد.
14- شهید «غلام سرور» فرزند «غلام حیدر» از دیگر شهدای جبهه حزب‌الله بود که در تاریخ 66/2/11 در دامنه کوه «شاه‌مردان» شهر قندهار بر اثر پرزه یا ترکش هاوان روس‌ها به شهادت رسید.
15- شهید «غلام رضا» مشهور به «شاه رضا» فرزند «غلام حیدر» برادر شهید آقالالی نیز به متعلق به جبهه حزب‌الله بود. او در تاریخ 62/10/8 در منطقه زیارت «سیدمیراحمدی» شهر قندهار در تیراندازی و کمین نیروهای دولتی شهید شد.
16- شهید «گل احمد» مشهور به «زمری» نیز متعلق به جبهه حزب‌الله بود که در تاریخ 66/1/14 در منطقه «دره‌غوبی» از توابع «محله‌جات» بر اثر انفجار مین به شهادت رسید.
17- شهید «قاسم» فرزند «محمدنقی» از فرماندهان جبهه متحد انقلاب اسلامی بود که در تاریخ 62/10/6 در جریان عملیات بالای فرقه قندهار در منطقه «چهاونی» این شهر شهید شد.
18- شهید قاری «عبدالهادی» از همکاران شهید «حاجی معلم» از فرماندهان حزب‌الله بود که در تاریخ 69/1/25 در منطقه «چمن مرغان» در غرب شهر قندهار به دست منافقین شهید شد. قاری عبدالهادی جز 23 نفری بود که همراه با «محمدنبی» مشهور به «لوی لالا» از فرماندهان حزب حرکت اسلامی افغانستان و حاجی معلم در یک روز و یک محل به شهادت رسید.
19- شهید «فضل محمد» فرزند «نیک محمد» از اعضای جبهه حزب‌الله قندهار بود که در تاریخ 67/9/17 در درگیری با عوامل دولت نجیب‌الله در اطراف فرودگاه قندهار شهید شد.
20- شهید «محمدشریف» مشهور به «چوچه» نیز از اعضای جبهه حزب‌الله قندهار بود که در تاریخ 66/11/16 بر اثر پارچه و ترکش هاوان و خمپاره روس‌ها در توابع شهر قندهار به شهادت رسید.
21- شهید «محمد حسن» فرزند «علی گوهر» از اعضای جبهه متحد انقلاب اسلامی بود. او در تاریخ 64/12/2 در یک عملیات نظامی در منطقه چهارباغ قندهار شهید شد.
22- شهیدان «محمد مهدی» مشهور به «شیرحمله» و «محمدنبی» مشهور به «شین»، از جریان فکری حزب‌الله قندهار بودند. این دو نفر در عملیات پاسگاه یا پوسته مخابرات شهر قندهار در تاریخ 62/1/10 بر اثر تیراندازی دشمن شهید شدند. مفقودالاثر «غلام رضا»، شهید «ملاشبیر»، شهید «علی‌یاور» و حاج «محمود زکی» نیز در این عملیات شرکت کرده بودند.
23- شهید «محمدگل» فرزند «محمد» از فرماندهان جبهه رجاء در منطقه «عاشقه» شهر قندهار بود. او از «فضل‌الدین» که در «زله‌خان» پایگاه داشت، اسلحه دریافت کرده بود. محمدگل درسال 1361 در درگیری با روس‌ها در منطقه عاشقه شهید شد.
24- شهید «موسی جان» از فرماندهان جبهه متحد انقلاب اسلامی و از یاران عبدالخالق جاوید بود که در سال 1364 در یک حادثه مشکوک در منطقه «میرویس مینه» شهر قندهار به شهادت رسید.
25- «محمد یوسف خیری» متعلق به جبهه حزب‌الله قندهار بود که در تاریخ 68/7/14 بر اثر اصابت تیر دشمن در منطقه «پل پنجو/ پنجاب» شهر قندهار شهید شد.
این بود مختصری از مشخصات شهدایی که در جدول‌های حزب حرکت اسلامی به نام این حزب ثبت شده اما در واقع متعلق به سایر جبهات شیعی قندهار هستند.

محمد مرادی