نقش ترکان در شکوفایی زبان پارسی

گفته می‌شود ترکان در شکوفایی و گسترش زبان پارسی نقش مهمی داشته‌اند. این فرضیه نیازمند بررسی جدی است.
ترکان، کجا نقشی در شکوفایی و گسترش زبان پارسی داشته‌اند؟
این پرسش می‌تواند کلید گشایش این فرضیه باشد. ترکان، در مقاطع مختلف از ترکستان به قلمرو پارسی‌زبانان یورش آورده و حکومت کرده‌اند. در اقلیم پارسی، ناگزیر بوده‌اند پارسی بیاموزند و از زبان پارسی برای تعامل با پارسی‌زبانان سود ببرند.
۱. ساخت پایگاه سیاسی:
ترکان، در اقلیم پارسی، از زبان پارسی به عنوان ابزار ساخت و تقویت پایگاه سیاسی‌شان استفاده‌ کرده‌اند. ترکان چنین هوشمندی را داشته‌اند که در سرزمین پارسی، از زبان پارسی به عنوان زبان قدرت و میانجی استفاده کند و پایگاه سیاسی خودشان در میان پارسی‌زبانان تقویت کنند. ترکان غزنوی، سلجوقی و تیموریان، نمونه‌های خوب و موفق هستند که از زبان پارسی، برای تقویت پایگاه سیاسی‌شان سود برده‌اند و به سود زبان پارسی تیز انجامیده است.

۲. مشروعیت‌بخشی:
ترکان برای حکومت در سرزمین پارسی زبانان، نیازمند مشروعیت و مقبولیت بودند و از زبان پارسی به عنوان عنصر مشروعیت‌بخش استفاده کرده‌اند.

۳. نقش وزیران دانشمندان پارسی‌زبان:
در زبان حکومت ترکان، وزیران دانشمندی در کنار پادشاهان ترک بوده و نقش محوری داشته‌اند. گسترش و تقویت زبان پارسی، مرهون وزیران دانشمندی مانند حسنک‌ وزیر، خواجه نظام‌الدین و… بوده است.

۴. نقش شاعران و نویسندگان پارسی‌زبان:
در زمان حکومت ترکان، شاعران، نویسندگان و دانشمندان پارسی‌زبان زبان پارسی را به شکوفایی رسانده‌اند مانند حنظله بادغیسی، رودکی، فردوسی، بیهقی، نصرالله منشی، سنایی غزنوی، عنصری بلخی، مولوی بلخی، عطار نیشابوری و… هیچ‌کدام از شاعران و نویسندگان بنام پارسی ترک نبوده‌اند. البته نقش امیر علی‌شیر ‌نوایی محفوظ است.

۵. ترکان، زبان پارسی را در قلمرو ترکستان گسترش نداده و تقویت نکرده‌اند، تا ادعای نقش ترکان در گسترش و تقویت زبان پارسی درست باشد.
۶. عدم قابلیت زبان ترکی:
زبان پارسی، اژدهایی است که جهان‌گشایان و مهاجمان قلدری مانند اسکندر گجستگ، تورانیان، اعراب، چگیز خان و… را قلندرانه به کام کشیده و هضم کرده است.

نکته مهم و پایانی:
حکومت ترکان، مرهون و مدیون گوهر پارسی و پارسی‌زبانان است. افغان‌ها که سه‌صد سال در قلمرو نوربند پارسی، در برابر زبان و فرهنگ پارسی ایستاده‌اند، خیری از حکومت ندیده و کام پارسی‌زبانان را نیز تلخ کرده‌اند. اگر افغان‌ها مانتد ترکان از هوشمندی و فطانت برخوردار می‌بودند، از توان زبان و فرهنگ پارسی پایگاه مستحکم سیاسی می‌ساختند و مردم افغان با سواد می‌شدند و به کام فرهنگ ضدانسانی انتحار، فقر و بی‌سوادی اسیر نمی‌شدند.

شوکت علی محمدی شاری