خواب‌های خلیل‌زاد در دور دوّم مذاکرات قطر

قرار است پس از وقفه بیست روزه دور دوم مذاکرات حکومت و طالبان در قطر از سر گرفته شود. بدین منظور هیأت مذاکره کننده صلح حکومت روز سه شنبه عازم دوحه شد. زلمی خلیل‌زاد نماینده ایالات متحده امریکا که بنیادگذار و حامی اصلی این مذاکرات است نیز این‌هفته فعالیت‌های خود را از سر گرفت. وی در نخستین گام به قطر رفت و با سران آن کشور و نمایندگان طالبان دیدار و گفت‌وگو کرد. سپس به پاکستان رفت و با سران آن کشور تبادل نظر کرد و سرانجام به افغانستان آمد.

پس از سه ماه مذاکرات سخت در قطر، مذاکرات به مدّت سه هفته تعطیل شد. هیأت طالبان برای تبادل‌نظر با مقامات پاکستانی و رهبران خود به آن کشور رفتند. هیأت افغانستان به کشور بازگشت و در این مدّت با رئیس جمهور، شورای مصالحه ملّی، شخصیت‌های متنفذ و مردمی دیدار و گفت‌وگو کردند.

اکنون مهم‌ترین پرسش این است که کدام موضوعات در اولویت گفت‌وگوهای دور دوّم مذاکرات قرار می‌گیرد. بدون تردید مردم افغانستان از هیأت‌های مذاکره‌کننده قطر می‌خواهند نخستین موضوع مورد بحث‌شان آتش‌بس و پایان کشتارها و ناامنی‌ها ‌باشد. این موضوع را مردم و شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی در دیدارهای خود با هیأت مذاکرات و نیز در بیانیه‌های مختلف اعلام کرده اند. در حالی‌که به نظر می‌رسد طالبان به این خواست ملّت و ضرورت انسانی تن نخواهد داد؛ زیرا جنگ مهم‌ترین ابزار طالبان برای رسیدن به قدرت است. طالبان با ایجاد ناامنی، ترور و کشتار به حکومت فشار وارد می‌کند تا در تقسیم قدرت سهم بیش‌تری به دست آورد.

موضوعی که در مذاکرات برای طالبان اولویت دارد دیدن جایگاه خود در حکومت آینده افغانستان می‌باشد. طالبان، تشدید جنگ‌ها و ناامنی‌ها را وسیله ساخته است تا جایگاه بیش‌تری را در قدرت به دست آورد؛ چندی پیش یونس قانونی گفته بود طالبان هفتاد درصد از قدرت را مطالبه می‌کند. چنان‌که خواهان جایگزین کردن نیروهای جنگی خود به جای نیروهای امنیتی می‌باشد. طالبان به جای انتخابات و مراجعه به آرای مردم، شورای عالمان دینی یا شورای حل و عقد را پیشنهاد می‌کند. شورایی که تمام تصامیم مهم و عزل و نصب‌های کشور را انجام خواهد داد.

اختلافات فراوان بین دو هیأت باعث گردید که دور نخست مذاکرات با بن‌بست‌هایی مواجه گردد و با کندی و وقفه‌های طولانی حرکت کند. با توجّه به این موضوع گفته می‌شود خلیل‌زاد این‌بار با طرح‌های جدیدی به منطقه آمده است؛ تا بتواند مذاکرات را از مواجه شدن با بن‌بست‌های جدید نجات دهد و آن را روی ریل سرعت بگذارد. وی در سفرهای چند روز گذشته خود به قطر، پاکستان و افغانستان، طرح‌های جدید خود را با این کشورها در میان گذاشته است.

رحمت‌الله نبیل رئیس سابق امنیت ملّی با اشاره به دور دوّم مذاکرات قطر گفته است: تا چهار ماه دیگر ما «حکومت اسلامی افغانستان» خواهیم داشت؛ حکومتی که نه پیشوند جمهوری دارد و نه پیشوند امارت. آقای نبیل درواقع به یکی از طرح‌های جدید خلیل‌زاد اشاره کرده است. تلاش‌های خلیل‌زاد و قرائن دیگر نشان می‌دهد که مذاکرات و توافقات تازه‌ای در پشت پرده بین امریکا و پاکستان برای پیش‌گیری از بن‌بست‌های جدید در مذاکرات صلح انجام گرفته است. احتمالاً نتیجه‌ای مذاکرات محرمانه تلفیقی از خواسته‌های دو طرف جنگ افغانستان خواهد بود. ترکیبی که معلوم نیست چه ماهیت و شکلی خواهد داشت.

چالش‌های حکومت در مذاکرات

ظاهراً هیأت نمایندگی حکومت این‌بار با چالش‌های بیش‌تری راهی دوحه شده است. مهم‌ترین چالش شکاف‌هایی است که به تازگی در جبهه حکومت به وجود آمده است؛ هرچند گزارشاتی از نارضایتی و انشعاب در گروه طالبان نیز موجود است؛ امّا طالبان با کنترل شدید توانسته‌ از بزرگ شدن و رسانه‌ای شدن این اختلافات جلوگیری کند؛ در حالی‌که اختلاف در دورن حکومت آشکار است و باعث تضعیف موقف هیأت در مذاکرات شده است.

از جنگجال‌های حکومت و پارلمان می‌گذریم و به شکاف در جبهه رئیس جمهور غنی اشاره می‌کنیم. این هفته رئیس جمهور، وزیر صحّت عامّه را از مقامش برکنار کرد. علی‌احمد عثمانی وزیری که عطامحمّد نور والی پیشین بلخ و رئیس اجرایی جمعیت اسلامی در برابر حمایتش از اشرف غنی در انتخابات معرّفی کرده بود. حکومت می‌گوید آقای عثمانی از مقامش سوءاستفاده کرده و چهار تن از نزدیکان او به جرم رشوت بازداشت شده‌اند؛ امّا آقای نور می‌گوید عمل رئیس جمهور فراقانونی است و با انگیزه‌های قومی صورت گرفته است.

امّا موضوع بسیار مهم‌تر بروز اختلاف تازه در مواضع رئیس جمهور و داکتر عبدالله است. پس از کش و قوس‌های زیاد، سرانجام “شورای عالی مصالحه ملّی” به رهبری عبدالله عبدالله کار خود را رسماً آغاز کرد. شورایی که قرار است مسیر صلح و سازش با طالبان و دیگر گرو‌ه‌های مخالف را رهبری کند. شورای عالی مصالحه ملّی نتیجه سازش عبدالله و اشرف غنی در نزاع‌های انتخاباتی بود. بر اساس آن توافق، شورا در موضوع مذاکره و صلح با طالبان از اختیارات کامل برخوردار است؛ امّا برخی از نزدیکان عبدالله، رئیس جمهور را به استبداد رأی و نقض توافق‌نامه انتخاباتی متهم می‌کنند و می‌گویند اشرف غنی هم‌چنان در کار مذاکرات صلح دخالت می‌کند.

بدتر از آن‌ این‌که شورای عالی مصالحه ملّی در ترکیب اعضا و نخستین جلسات خود نشان داد که تکرار شورای عالی صلح است؛ نه از دیدگاه منسجمی برخوردار است و نه طرح و موضع تازه‌ای دارد. (این موضوع را در نوشته دیگری شرح خواهم داد.)

چالش دیگری که باعث پایین آمدن جایگاه حکومت در مذاکرات قطر شده حمایت جدّی ایالات متحده امریکا و پاکستان از مواضع طالبان است. امریکا و پاکستان پس از تنش‌های زیاد، در دو سال اخیر در سطح مقامات امنیتی و سیاسی خود مذاکرات محرمانه‌ای را برگزار کرده‌اند. موضوع اصلی این مذاکرات آینده افغانستان و همآهنگ کردن سیاست‌های این دو کشور در افغانستان بوده است. هرچند مذاکرات محرمانه برگزار شده؛ امّا فرزند خود را علنی زاییده است. توافق‌نامه ایالات متحده امریکا و طالبان یکی از نتایج مهم این مذاکرات محرمانه بوده است. صاحب‌نظران می‌گویند توافق‌نامه امریکا و طالبان موادّی دارد که کاملاً سرّی است و سرّی هم خواهد ماند. موادّ بخش سرّی این توافق‌نامه مربوط به تعامل حکومت طالبان با ایالات متحده و شرکایش در منطقه و نیز موضع طالبان در برابر رقبا و دشمنان امریکا می‌شود. اجرای این توافق‌نامه را از سوی طالبان، ارتش پاکستان ضمانت کرده است.

بنابر آن‌چه به اختصار بیان شد به نظر می‌رسد دور دوّم مذاکرات قطر با چالش‌های تازه‌ای مواجه می‌باشد. طالبان تن به آتش‌بست نخواهد داد و موضع نمایندگان حکومت ضعیف‌تر از گذشته آشکار خواهد شد و امتیازات بیش‌تری به طالبان خواهند داد؛ مهم‌تر این‌که احتمالاً زلمی‌ خلیل‌زاد پیشنهادهای جدید خود را به میدان خواهد انداخت. تلاش‌های خلیل‌زاد تاکنون یک‌جانبه به سود طالبان و زیان افغانستان بوده است.

سید اسحاق شجاعی