تقابل چین و امریکا در شرق آسیا/ تنش های چند لایه

افزایش تنش‌های نظامی در حوزه دریای چین جنوبی بین ایالات‌متحده وچین در سال‌های اخیر و اهمیت ژئوپولتیک و راهبردی این منطقه سبب شده است تا این دو کشور برای مهار یکدیگر گزینه نظامی را رد نکنند.

به عبارت دیگر، تلاش‌های چین در سال‌های اخیر برای اعمال هژمونی خود در دریای چین جنوبی واکنش‌های سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی ایالات‌متحده را به دنبال داشته است. در همین راستا، «باراک اوباما» سعی کرد با پیگیری سیاست «چرخش به سمت آسیا» از گسترش نفوذ چین در منطقه شرق آسیا جلوگیری کند. برخلاف رویکرد چندجانبه‌گرایانه اوباما، سیاست‌های پوپولیستی و یکجانبه‌گرایانه «دونالد ترامپ» سبب شد تا تنش بین دو کشور در خصوص دریای جنوبی چین شدت بیشتری پیدا کند. علاوه بر این، کوشش چین برای تقویت نیروی نظامی خود در دریای چین جنوبی از یک سو و تلاش ایالات‌متحده برای گسترش حضور نظامی خود در این منطقه بیش از پیش به تنش‌های سیاسی بین دو کشور دامن زده است.

از لحاظ جغرافیایی دریای چین جنوبی نقش بسیار مهمی در ژئوپولتیک منطقه اقیانوس هند و آرام ایفا می‌کند. کشورهای برونئی، کامبوج، چین، اندونیزیا، مالیزیا، فیلیپین، سنگاپور، تایوان، تایلند و ویتنام در دریای چین جنوبی با هم مرز مشترک دارند. برآورد می‌شود در دریای چین جنوبی حدود ۱۱ میلیارد بشکه نفت و ۱۹۰ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی وجود داشته باشد. در سال ۲۰۱۶، این منطقه، مسیر تجاری به ارزش ۳٫۳۷ تریلیون دالر بوده است. همچنین دریای چین جنوبی مسیر ۴۰% تجارت گاز طبیعی مایع در سال ۲۰۱۷ بوده است. بنابراین دور از انتظار نیست که کشورهای چین، برونئی، اندونیزیا، مالیزیا، فیلیپین، تایوان و ویتنام درباره این منطقه با یکدیگر اختلافات سرزمینی داشته باشند. همچنین وجود «تنگه مالاکا» در این منطقه که دو اقیانوس هند و آرام را به هم متصل کرده است، به اهمیت استراتژیک آن افزوده است. علاوه بر مالاکا، تنگه‌های «سوندا»، «لومبوک» و «ماکاسار» قلب ریملند قابل کشتیرانی اوراسیا به شمار می‌روند که می‌تواند انگیزه برای تصاحب این جزایر و کنترل بر این تنگه‌ها را دو چندان سازد. اهمیت ژئوپولتیک و اقتصادی این منطقه باعث شده است تا چین کوشش کند هژمونی خود را در دریای چین جنوبی تثبیت کند و همزمان ایالات‌متحده تلاش می‌کند به صورت یکجانبه و یا از طریق موازنه برون‌سرزمینی مانع تسلط هژمونیک چین بر این منطقه شود.

در ‌سال‌های گذشته ایالات‌متحده به همراه متحدین منطقه‌ای خود در شرق آسیا از جمله جاپان و استرالیا اقدام به برگزاری مانورهای مشترک دریایی نظامی کرده است تا نشان دهد آبهای دریای چین جنوبی را آبهای بین‌المللی قلمداد می‌کند. در واقع ایالات‌متحده در اختلاف سرزمینی بین چین و همسایگانش در دریای چین جنوبی، از مواضع همسایگان چین دفاع می‌کند.

به طور کلی ایالات‌متحده اهداف خود در این منطقه را با انجام مجموعه‌ای از اقدامات نظامی پیگیری می‌کند: ۱- فعالیت گسترده نیروی دریایی ایالات‌متحده در منطقه، ۲-افزایش همکاری با نیروی دریایی متحدین خود در آسیای جنوب شرقی، ۳- گشت زنی‌های هماهنگ با کشورهای متحد در دریای چین جنوبی و مناطق پیرامونی آن و ۴- تمرینات و رزمایش‌های مشترک با کشورهای متحد خود. به همین منظور ایالات‌متحده در سال‌های اخیر پایگاه‌های نظامی در کشورهای سنگاپور، فیلیپین و ویتنام تاسیس کرده است. در همین راستا مقامات آمریکایی اعلام کرده‌اند که «قرن بیست و یکم قرن ایالات‌متحده در آسیا و اقیانوس آرام است». زمانی که «دونالد ترامپ» در نوامبر ۲۰۱۷ در ویتنام از طرح خود با عنوان «منطقه باز و آزاد هند-اقیانوسیه» رونمایی کرد، باعث شد تا تنش‌ها با چین وارد مرحله جدیدی شود.

در عین حال چین متهم شده است که ایالات‌متحده و متحدینش را تحت فشار قرار داده، آب‌های مورد مناقشه را نظامی کرده، و به دنبال تبدیل شدن به یک هژمونی منطقه‌ای است. از سوی دیگر، ایالات‌متحده از سوی چین متهم شده است که در حال بازی کردن با کارت دریای چین جنوبی است تا بلکه بتواند از تبدیل شدن چین به یک قدرت دریایی جلوگیری کند. از همین رو در ماه‌های اخیر ارتش ایالات‌متحده در حال استقرار شمار بی‌سابقه‌ای از نیروهای خود در منطقه شرق آسیاست که احتمال بروز درگیری نظامی بین ایالات‌متحده و چین را به شدت افزایش می‌دهد. به گزارش «گلوبال تایمز» ایالات متحده ۳۷۵ هزار نیرو شامل ۶۰ درصد از کشتی‌های جنگی، ۵۵ درصد از نیروی زمینی و دوسوم تفنگداران دریایی خود را به خدمت در فرماندهی منطقه هند و اقیانوسیه فراخوانده است. سه فروند از ناوهای هواپیمابر آمریکا نیز به منطقه اعزام شده‌اند. البته باید یادآور شد که با وجود این‌که، به طور قطع، رقابت بین ایالات‌متحده و چین در دریای چین جنوبی در حال افزایش است، اما هنوز آنها با یک جنگ همه جانبه فاصله دارند.

در واقع طی دهه‌های اخیر چین به دلیل رشد اقتصادی بالایی که تجربه کرده است نیاز روز افزونی به منابع انرژی پیدا کرده است که دریای چین جنوبی مملو از نفت و گاز می‌تواند آن را در اختیار این کشور بگذارد. علاوه بر این، دریای چین جنوبی از لحاظ راهبردی و دفاعی نیز برای چینی‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. وجود جزایر متعدد طبیعی و مصنوعی و نیز مسیرهای کشتیرانی در این منطقه سبب شده است که نه تنها چین، بلکه دیگر کشورهای همسایه چین در این منطقه نسبت به آبهای دریای چین جنوبی ادعا داشته باشند. اهمیت راهبردی و ژئوپولتیک این منطقه و همچنین جلوگیری از تبدیل شدن چین به یک هژمونی منطقه‌ای موجب شده است، تا ایالات‌متحده با سوءاستفاده از مناقشه چین با همسایگانش در خصوص آب‌های سرزمینی و جزایر این منطقه، حضور نظامی خود را در این حوزه دریایی گسترش دهد و برای مهار نظامی چین، همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی خود را با کشورهای رقیب چین در این منطقه افزایش دهد. مانورهای نظامی مشترک آمریکا در این دریا را می‌توان در همین چارچوب ارزیابی کرد. شاید دور از انتظار نباشد که رقابت دو کشور به خصومت جدی در قرن بیست و یکم تبدیل شود.

دکتر عبداللطیف نظری