شکایت ترامپ علیه بی‌بی‌سی؛ ویرایش کوچکی که پرونده میلیارد دالری ساخت

شبکهٔ بریتانیایی بی‌بی‌سی این روزها با یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های تاریخ خود مواجه است. پس از آنکه نسخه‌ای از برنامهٔ تحقیقی «Panorama» با انتقاد گسترده‌ای روبه‌رو شد و متهم شد بخش‌هایی از سخنان دونالد ترامپ را به‌گونه‌ای تدوین کرده که برداشت مخاطب را تغییر داده است، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا تهدید به طرح دعوی حقوقی با درخواست غرامت‌های میلیارد دلاری کرد.

این رویداد به استعفای مدیران ارشد بی‌بی‌سی، آغاز تحقیقات نهادهای نظارتی و تشدید تنش حقوقی و سیاسی آمریکا و بریتانیا منجر شده است.

اصل ماجرا: چه اتفاقی افتاد؟

در اوایل نوامبر ۲۰۲۵، نسخه‌ای از برنامهٔ «Panorama» که بخشی از آن به سخنرانی رئیس‌جمهور آمریکا در تاریخ شش ژانویهٔ ۲۰۲۱ می‌پرداخت، منتشر و پخش شد. منتقدان و برخی ناظران مدعی شدند که تیم تولید، قطعاتی از سخنرانی را از بازه‌های زمانی متفاوت برداشته و کنار هم گذاشته تا طوری به نظر برسد که آقای ترامپ مردم را آشکارا به حرکت و خشونت تحریک کرده است.

پس از اعتراض‌ها، بی‌بی‌سی پذیرفت که «ویرایشی» صورت گرفته که می‌تواند برداشت گمراه‌کننده‌ای ایجاد کند و اعلام کرد آن قسمت دیگر پخش نخواهد شد.

انتشار این ادعا موجی از انتقادها را در بریتانیا و فراتر از آن برانگیخت. شماری از مدیران ارشد بی‌بی‌سی از جمله مدیرکل و رئیس بخش خبر از مقام‌های خود کناره‌گیری یا استعفا کردند و هیأت مدیره و مدیریت سازمان با فشارهای داخلی و پارلمانی روبه‌رو شدند. بی‌بی‌سی سپس رسماً بابت «خطای قضاوت» عذرخواهی کرد و تأکید نمود که باید سریع‌تر و شفاف‌تر به مسأله رسیدگی می‌کرد.

ادعای ترامپ و خواسته‌های حقوقی

دونالد ترامپ و تیم حقوقی او در پاسخ به این ویدئو و واکنش‌ها اعلام کردند که بی‌بی‌سی سخنان او را «تحریف» کرده و از این بابت خواستار غرامت‌های هنگفت شدند — رقمی در محدودهٔ میلیارد دالر اعلام شد — و تهدید به طرح دعوی در دادگاه‌های آمریکا کردند.

در واکنش، مقامات بی‌بی‌سی گفتند که از نظر آنها «هیچ مبنای حقوقی» برای دعوای افترا وجود ندارد و اعلام آمادگی کرده‌اند که در صورت طرح پرونده از خود دفاع کنند.

ابعاد نظارتی و بین‌المللی

ماجرا محدود به زدوبندهای رسانه‌ای نشد؛ نهادهای ناظر آمریکایی نیز وارد شدند تا بررسی کنند آیا آن برنامه یا نسخهٔ ویرایش‌شده‌اش در خاک آمریکا پخش شده یا قوانین مربوط به پخش بین‌المللی و ضبط ویدئو را نقض کرده است یا نه. این بعد بین‌المللی، پرونده را به موضوعی با تبعات حقوقی فرامرزی و سیاسی تبدیل کرد.

برخی از ناظران هشدار داده‌اند که حتی اگر دعوی حقوقی موفق نشود، تأثیرات سیاسی و عملیاتی بر شبکهٔ جهانی بی‌بی‌سی قابل توجه خواهد بود.

تحلیل حقوقی و ارزیابی شانس دعوی ترامپ

برای موفقیت در یک دعوای افترا (defamation) علیه یک رسانهٔ بزرگ در آمریکا، به‌ویژه وقتی شاکی یک شخصیت عمومی است، چند معیار کلیدی باید رعایت شود:

1. اثبات ادعای کذب یا گمراه‌کننده: ترامپ باید نشان دهد که ویرایش و پخش کلیپ باعث شده برداشت مخاطب به شکل قابل توجهی از حقیقت فاصله بگیرد.
2. ضرر قابل اثبات: باید شواهدی وجود داشته باشد که نشان دهد خطای رسانه، منجر به آسیب حیثیتی یا مالی او شده است.
3. سوءنیت (actual malice): مهم‌ترین و سخت‌ترین شرط؛ ترامپ باید ثابت کند بی‌بی‌سی عمداً یا با بی‌توجهی شدید نسبت به حقیقت، اقدام به انتشار برداشت نادرست کرده است. استانداردی که در آمریکا برای شخصیت‌های عمومی اعمال می‌شود و بار اثبات آن بسیار سنگین است.

با در نظر گرفتن این معیارها، می‌توان نقاط قوت و ضعف دعوی را به شکل زیر بررسی کرد:

نقاط قوت احتمالی

• بی‌بی‌سی قبلاً پذیرفته که ویرایش باعث برداشت گمراه‌کننده شده است؛ این اعتراف می‌تواند مدرکی برای نشان دادن وقوع خطای حرفه‌ای یا حداقل اثر منفی بر اعتبار ترامپ باشد.
• پیامدهای سیاسی و رسانه‌ای این ویرایش قابل توجه بوده و می‌تواند به عنوان شاهدی برای ضرر حیثیتی مطرح شود.

نقاط ضعف کلیدی

• اثبات سوءنیت برای شخصیت‌های عمومی بسیار دشوار است؛ بی‌بی‌سی می‌تواند نشان دهد که خطا ناشی از اشتباه فنی و ویرایشی بوده و قصد تحریف نداشته است.
• مسائل فرامرزی و محل رسیدگی (دادگاه آمریکا یا بریتانیا) پیچیدگی‌های حقوقی ایجاد می‌کند.
• استاندارد حقوقی «actual malice» به گونه‌ای است که حتی اعتراف بی‌بی‌سی به خطای ویرایشی، احتمال پیروزی ترامپ در اخذ غرامت‌های کلان را پایین می‌آورد.

سناریوهای محتمل و تحلیل نهایی؛ چه خواهد شد؟

با توجه به داده‌های موجود، استانداردهای سخت‌گیرانهٔ قانون افترا در آمریکا و مواضع رسمی بی‌بی‌سی، چند مسیر محتمل برای آینده این پرونده قابل تصور است:

۱. ردّ دعوی یا ناکامی حقوقی ترامپ (محتمل‌ترین سناریو)

برای موفقیت در پروندهٔ افترا علیه یک رسانهٔ بزرگ، آن‌هم از سوی شخصیتی عمومی، بار اثبات بسیار سنگینی وجود دارد. ترامپ باید نشان دهد که بی‌بی‌سی نه‌فقط اشتباه کرده، بلکه با سوءنیت یا بی‌اعتنایی آگاهانه به حقیقت سخنان او را تحریف کرده است.
با توجه به اینکه بی‌بی‌سی خطا را پذیرفته و توضیح داده که موضوع ناشی از اشتباه ویرایشی بوده، نه عمد، احتمال پیروزی کامل ترامپ در دادگاه کم است.

۲. مصالحهٔ محدود و فنی (ممکن)

بی‌بی‌سی پیش‌تر عذرخواهی رسمی کرده و مدیران ارشدش نیز استعفا داده‌اند؛ بنابراین بخش مهمی از مسئولیت‌پذیری سازمانی انجام شده است.
با این حال، ممکن است دو طرف برای اجتناب از یک دادرسی طولانی و پرهزینه، به یک مصالحهٔ فنی و محدود برسند؛ مانند:

• توافق بر اصلاح فرآیندهای ویرایش،
• ارائهٔ یک بیانیهٔ مشترک،
• یا بستن پرونده بدون خسارت‌های سنگین.
  این نوع مصالحه بیشتر «عملیاتی» است تا سیاسی، و به بی‌بی‌سی اجازه می‌دهد بحران را سریع‌تر پشت‌سر بگذارد.

۳. تشدید پیامدهای مدیریتی و نظارتی برای بی‌بی‌سی (قطعی تا حدی)

حتی اگر پروندهٔ حقوقی به نتیجه‌ای جدی علیه بی‌بی‌سی منجر نشود، ماجرا تبعات سازمانی و اعتباری خود را دارد:

• تحقیقات نهادهای ناظر،
• فشار سیاسی در بریتانیا،
• و بازنگری در استانداردهای تولید برنامه‌های حساس.
  این پیامدها احتمالاً بلندمدت خواهند بود و بر نحوهٔ ساخت برنامه‌های تحقیقی بی‌بی‌سی تأثیر مستقیمی می‌گذارند.

جمع بندی

ماجرای شکایت دونالد ترامپ از بی‌بی‌سی صرفاً یک نبرد حقوقی نیست؛ ترکیبی از بحران اعتماد، سیاستِ رسانه‌ای و آزمونِ مسئولیت‌پذیری یک نهاد رسانه‌ایِ دولتی در سطح جهانی است.

بی‌بی‌سی اشتباه ویرایشی را پذیرفته و بابت آن عذرخواهی کرده، اما از نظر حقوقی معتقد است مبنایی برای دعوی افترا وجود ندارد و آمادهٔ دفاع است.

برای ترامپ، پیروزی حقوقیِ قطعی در دادگاه آمریکا دشوار خواهد بود مگر اینکه شواهد مستقلی از «سوءنیت» بیابند؛ اما از منظر سیاسی، این پرونده به‌خودی‌خود به چالشی جدی برای اعتبار و نفوذ بی‌بی‌سی بدل شده است.

✍🏻 سید مصطفی موسوی