تحصیل در ساختار تحمیلی طالبان؛ بازتولید ایدئولوژی به جای دانش

طالبان در تازه‌ترین اقدام خود بیش از پنجاه محدودیت جدید بر دانشگاه‌های افغانستان وضع کرده‌اند؛ مجموعه‌ای از مقررات که دامنه آن از نوع پوشش دانشجویان و استادان تا نحوه تدریس و محتوای درسی را در بر می‌گیرد و اساسا، معنای بنیادی نهاد دانشگاه را نیز تغییر می‌دهند.

در چنین‌ شرایطی، هرچند برخی جریان‌ها بر از سرگیری تحصیل دختران اصرار میکنند و این تلاش در ظاهر اقدامی مثبت به نظر می‌رسد، اما پرسش اصلی این است که مکتب و دانشگاه در چه شرایطی و با چه کیفیتی قرار است پذیرای آنان باشد؟

دانشگاه در مفهوم مدرن خود، نهادی برای تولید دانش آزاد، تقویت مهارت‌های انتقادی و آماده‌سازی نیروهای متخصص برای جامعه است. اما در ساختاری که همه چیز در چارچوب یک قرائت ایدئولوژیک سخت‌گیرانه تعریف شود، تحصیل عملاً به فرآیندی برای بازتولید همان ایدئولوژی تبدیل خواهد شد.

به بیان دیگر، حتی اگر طالبان اجازه تحصیل دختران را صادر کند، این تحصیل نه در خدمت توسعه اجتماعی خواهد بود و نه می‌تواند به ارتقای موقعیت زنان بینجامد. آنچه شکل می‌گیرد، نسلی از دانش‌آموختگان است که آموزش دیده‌اند تنها در محدوده‌ای از پیش تعیین شده فکر و عمل کنند. چنین خروجی‌ای، نه نیروی کار خلاق می‌سازد و نه سرمایه انسانی لازم برای بازسازی کشور.

از این منظر، تمرکز صرف بر مطالبه «بازگشت به تحصیل» بدون توجه به محتوای آموزش و فضای حاکم بر آن، می‌تواند به نوعی ساده‌سازی مسئله منجر شود. آنچه امروز بیش از همه اهمیت دارد، یافتن مسیرهای جایگزین برای حفظ و انتقال دانش است؛ مسیرهایی که شاید خارج از چارچوب رسمی نظام آموزشی طالبان شکل بگیرد، اما امکان زنده نگه داشتن اندیشه و مهارت‌های واقعی را برای نسل جوان فراهم کند.

✍️ سید مصطفی موسوی