افشای برنامه مخفی سیا برای نابودی تریاک افغانستان

روزنامه واشنگتن پست به‌تاز‌گی در گزارشی تحقیقی از یک برنامه فوق‌محرمانه سازمان استخبارات مرکزی ایالات متحده (سیا) در افغانستان پرده برداشته است؛ عملیاتی که هدف اصلی آن کاهش تولید تریاک در کشور طی سال‌های حضور نظامی امریکا بوده است.

بر مبنای این گزارش، از سال ۲۰۰۴ تا حدود ۲۰۱۵ میلادی، سازمان سیا تحت یک برنامه سری و با مجوز مستقیم رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، در جریان پروازهای شبانه با هواپیماهای نظامی، میلیاردها دانه اصلاح‌شده خشخاش را در ولایت‌های جنوبی و شرقی افغانستان، به‌ویژه در هلمند و ننگرهار، پخش کرده است.

این بذرها به‌گونه‌ای تغییر داده شده بودند که گیاهان حاصل از آن تقریباً فاقد مواد مخدر مورد نیاز برای تولید هروئین بوده‌اند، اما از لحاظ ظاهری دارای گل‌هایی جذاب و پررنگ بودند. هدف این بود که این گیاهان به‌مرور با گونه‌های بومی ترکیب شده و باعث کاهش تدریجی کیفیت مواد نشئت‌گرفته از تریاک افغانستان شوند.

نکته قابل‌توجه این‌که این عملیات پنهانی بدون اطلاع رسمی دولت پیشین افغانستان، به‌رهبری حامد کرزی، صورت گرفته است. حتی برخی مقام‌های پیشین کاخ سفید، وزارت خارجه و پنتاگون نیز از جزئیات آن بی‌خبر بوده‌اند. با این حال، این برنامه به‌دستور مستقیم جورج بوش رئیس‌جمهور وقت امریکا و از طریق صدور سند محرمانه موسوم به «فایندینگ» رسمیت یافته بود.

برنامه مذکور که از سوی مرکز جرایم و مواد مخدر سیا طراحی شد، میلیاردها دالر هزینه داشت و بخش بزرگی از بودجه آن مرکز را مصرف کرد. با آن‌که برخی منابع تاکید کرده‌اند این عملیات در کوتاه‌مدت موفقیت‌هایی در پی داشته، اما ارزیابی‌های بعدی نشان داده است که در درازمدت اثرگذاری چندانی نداشته و در نهایت با شکست اقتصادی روبه‌رو شده است.

واشنگتن پست همچنین گزارش داده که پس از توقف این عملیات در افغانستان، امریکا گزینه اجرای مشابه این برنامه را در مکزیکو بررسی کرده، اما به‌دلیل شرایط سخت جغرافیایی، از آن صرف‌نظر شده است.

در طول همان سال‌ها، شایعات گسترده‌ای میان کشاورزان افغانستان وجود داشت مبنی بر این‌که «بیگانگان» بذرها یا کودهای آلوده پخش می‌کنند. اکنون مشخص شده که شماری از این گمانه‌ها، مبتنی بر واقعیت بوده‌اند.

در گزارش بازرس ویژه ایالات متحده برای بازسازی افغانستان (سیگار) آمده است که واشنگتن حدود ۹ میلیارد دالر برای مبارزه با تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان هزینه کرده، اما هیچ‌یک از این برنامه‌ها، از جمله عملیات سیا، نتوانسته‌اند رشد پایدار این صنعت مخرب را متوقف سازند.

با خروج نیروهای امریکایی در سال ۲۰۲۱، تولید و تجارت تریاک حدود ۱۴ درصد از تولید ناخالص داخلی افغانستان را تشکیل می‌داد. اداره طالبان پس از روی‌کار آمدن، ممنوعیت کشت خشخاش را اعلام کرد.

براساس گزارش‌ها، در سال ۲۰۲۳ زمین‌های زیر کشت تا ۹۵ درصد کاهش یافت؛ اما تازه‌ترین آمار نشان می‌دهد که این سطح در سال گذشته دوباره ۱۹ درصد افزایش یافته و تولید به‌سوی مناطق شمال‌شرقی کشور منتقل شده است.