بگرام، آزمون بزرگ طالبان میان مشروعیت و بقا

پایگاه بگرام، در دو دهه گذشته نماد حضور نظامی ایالات متحده در افغانستان بود؛ پایگاهی که نه تنها بزرگ‌ترین و مجهزترین مرکز لجستیکی و عملیاتی آمریکا در منطقه محسوب می‌شد، بلکه نقطه‌ای کلیدی برای کنترل هوایی، اطلاعاتی و حتی بازداشت‌های امنیتی به شمار می‌رفت.

خروج شتاب‌زده آمریکا از بگرام در سال ۲۰۲۱، به‌نوعی پایان یک دوره و آغاز حاکمیت مجدد طالبان را رقم زد. اکنون اما، بازگشت واشنگتن به بگرام (هرچند در قالب محدود و متفاوت با گذشته) پرسش‌های تازه‌ای را درباره آینده افغانستان و منطقه ایجاد کرده است.

طالبان و معمای بگرام

پرسش اصلی اینجاست که طالبان، که امروز خود را حاکم بلامنازع افغانستان می‌داند، چگونه می‌توانند با این بازگشت کنار بیاید؟
طالبان در برابر بگرام در یک تنگنای تاریخی قرار گرفته است؛ تنگنایی که بیش از هر چیز ماهیت متناقض قدرت آن‌ها را آشکار می‌کند.

از یک سو، بگرام برای طالبان نماد اشغال و تحقیر ملی است. آن‌ها سال‌ها خون داده‌اند تا ادعا کنند افغانستان را از دست بیگانگان آزاد کرده‌اند. هر گونه سکوت یا پذیرش ضمنی بازگشت آمریکا به این پایگاه، مشروعیت ایدئولوژیک طالبان را در میان هواداران‌شان فرسوده می‌کند.

از سوی دیگر، طالبان به شدت به روابط خارجی و کمک‌های بین‌المللی نیازمندند. اقتصاد افغانستان در سه سال گذشته با کمک های مالی مستقیم و غیر مستقیم آمریکا سرپا مانده و همچنین فشارهای سیاسی جهانی بر طالبان برای تغییر سیاست‌های داخلی و منطقه‌ای همچنان ادامه دارد. در چنین شرایطی، رویارویی آشکار و نظامی با آمریکا نه تنها هزینه‌های سنگینی به بار می‌آورد بلکه می‌تواند طالبان را بیش از پیش در انزوای مرگبار فرو ببرد. طالبان می‌داند که برای بقا نیازمند نوعی تعامل با جهان هستند، حتی اگر این تعامل پر از تناقض باشد.

به همین دلیل، مواجهه طالبان با بازگشت آمریکا به بگرام به معمایی پیچیده بدل شده است؛ معمایی که در آن نه مخالفت جدی ممکن است و نه موافقت آشکار.
طالبان شاید ناچار شود به سیاستی دوگانه روی بیاورد: مخالفت لفظی و نمادین برای حفظ ظاهر در داخل، و همزمان تحمل عملی حضور آمریکا برای جلوگیری از انزوای بین‌المللی.

به بیان دیگر، بگرام نه تنها برای آمریکا یک پایگاه استراتژیک است، بلکه برای طالبان یک آینه است؛ آینه‌ای که تناقض‌های درونی آن‌ها را عریان می‌کند و آنها هر واکنشی که نشان دهند، بخشی از موجودیت سیاسی‌شان را به خطر خواهد انداخت. شاید همین تضاد پنهان، سرنوشت آینده افغانستان را بیش از هر چیز دیگر رقم بزند.

معادله سخت بگرام برای همسایگان

بازگشت آمریکا به بگرام تنها آزمونی حیاتی برای طالبان نیست، بلکه نگاه بازیگران منطقه‌ای را نیز متوجه افغانستان کرده است.

ایران بیش از همه نگران است، زیرا حضور دوباره آمریکا در مرزهای شرقی ایران، برای تهران یادآور محاصره ژئوپولیتیکی و تهدیدی مستقیم علیه امنیت ملی‌اش است. ایران ممکن است واکنش خود را در چند محور از جمله حمایت پنهان از جریان‌های مخالف طالبان نشان دهد تا مانع تثبیت حضور آمریکا شود.
در سوی دیگر، قدرت‌هایی مانند پاکستان، چین و روسیه نیز حساسیت خاص خود را دارند.

به این ترتیب، بگرام تنها یک پایگاه نظامی نیست، بلکه نقطه‌ای است که دوباره رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی را بر سر سرنوشت افغانستان به صحنه می‌آورد.

✍️ سید مصطفی موسوی