بحران آموزشی در افغانستان؛ بیش از دو میلیون کودک از تحصیل بازمانده‌اند

نظام آموزشی افغانستان در آستانه بحرانی عمیق قرار دارد. گزارش تازه‌ سازمان‌های یونیسف و یونسکو تحت عنوان «وضعیت آموزش در افغانستان ۲۰۲۵» هشدار می‌دهد که سیاست‌های محدودکننده، کمبود سرمایه‌گذاری و تداوم بحران‌های انسانی آینده نسل کودکان افغان را با خطر نابودی مواجه کرده است.

براساس این گزارش، بیش از ۲.۱۳ میلیون کودک در سن مکتب ابتدایی هنوز از آموزش محروم‌اند و اکثریت دانش‌آموزان حاضر در مکتب‌ها نیز به‌دلیل پایین بودن کیفیت آموزش، سواد پایه‌ای کافی ندارند. برآوردها نشان می‌دهد که ۹۰ درصد کودکان ده‌ساله نمی‌توانند متنی ساده را بخوانند.

یونیسف و یونسکو وضعیت موجود را نتیجه‌ی کمبود شدید آموزگاران، به‌ویژه زنان، ضعف نظارت آموزشی، نبود منابع کافی، و تخریب زیربناها می‌دانند. تقریباً نیمی از مکتب‌ها فاقد آب آشامیدنی، خدمات بهداشتی یا سیستم گرمایش‌اند و بیش از ۱۰۰۰ مکتب به‌دلیل تخریب ناشی از جنگ و بلایای طبیعی بسته مانده‌اند.

تحلیل‌ها نشان می‌دهد که ممنوعیت آموزش متوسطه برای دختران، حدود ۲.۲ میلیون دختر نوجوان را از آموزش محروم کرده است. در عین حال، ثبت‌نام پسران در دوره‌های متوسطه ثابت مانده و حضور آنان در تحصیلات عالی بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴ ۴۰ درصد کاهش یافته است.

گزارش تأکید می‌کند که سرمایه‌گذاری پایدار در آموزش ابتدایی و مهارت‌های پایه‌ای سواد و ریاضیات حیاتی است. بدون آن، نسل جوان افغانستان مهارت‌های لازم برای آموزش عالی و اشتغال را از دست خواهد داد. در سال ۲۰۲۱، نرخ سواد ملی تنها ۳۷ درصد بود (۵۲ درصد برای مردان و ۲۷ درصد برای زنان)، که از پایین‌ترین نرخ‌ها در جهان به‌شمار می‌رود.

در کنار سیاست‌های محدودکننده، بخش آموزش افغانستان زیر فشار بحران‌های انسانی چندلایه قرار دارد. در سال ۲۰۲۵، نزدیک به ۸.۹ میلیون کودک، از جمله ۸۸۸ هزار کودک دارای معلولیت، به کمک‌های اضطراری آموزشی نیاز خواهند داشت. بازگشت ۲.۷ میلیون مهاجر از ایران و پاکستان – که ۶۰ درصد آن‌ها کودک و جوان‌اند – نیز فشار مضاعفی بر نظام آموزشی وارد کرده است.

یونیسف و یونسکو از مقامات حاکم می‌خواهند تا فوراً ممنوعیت آموزش دختران و زنان در سطوح متوسطه و عالی را لغو کنند. برآوردها نشان می‌دهد که در صورت تداوم این محدودیت‌ها، تا سال ۲۰۳۰ نزدیک به چهار میلیون دختر از آموزش متوسطه محروم خواهند شد که پیامدهای اقتصادی و اجتماعی سنگینی به دنبال خواهد داشت. یونسکو هشدار داده است که محرومیت زنان از تحصیلات عالی ممکن است تا سال ۲۰۶۶ به ۹.۶ میلیارد دالر خسارت اقتصادی منجر شود – معادل دوسوم تولید ناخالص داخلی فعلی افغانستان.

یونیسف و یونسکو در پایان از جامعه جهانی، نهادهای مالی و دولت‌ها می‌خواهند با سرمایه‌گذاری پایدار در آموزش، از فروپاشی کامل نظام آموزشی افغانستان جلوگیری کنند. آنان تأکید کردند که امید مردم افغانستان به آموزش هنوز زنده است، اما امید بدون اقدام کافی نیست. تنها سرمایه‌گذاری جسورانه و درازمدت می‌تواند این امید را به پیشرفت واقعی بدل کند.