ادامه مقاومت زنان افغانستانی با حلقه‌های مخفی کتاب‌خوانی در کابل

در سایه محدودیت‌هایی که اداره طالبان بر زندگی زنان افغانستانی تحمیل کرده، شماری از دختران و زنان جوان با ایجاد حلقه‌های مخفی و مجازی کتاب‌خوانی، به شیوه‌ای بی‌صدا اما معنادار، به مقاومت فرهنگی در برابر این وضعیت ادامه داده‌اند.

این باشگاه‌ها که در فضای مجازی و پیام‌رسان‌هایی چون واتس‌اپ و تلگرام فعالیت می‌کنند، بستر امنی فراهم کرده‌اند تا زنان بتوانند کتاب‌های ممنوع‌شده را مطالعه کرده و درباره آن‌ها بحث کنند، بدون آنکه خود را در معرض خطر قرار دهند. در برخی موارد نیز دیدارهای حضوری با احتیاط کامل و در جمع‌های محدود برگزار می‌شود.

فخر (نام مستعار)، باشنده کابل و فارغ‌التحصیل حقوق، در سال ۲۰۱۹ با گروهی از هم‌دانشگاهی‌هایش کتابخانه‌ای را ویژه زنان در کابل تأسیس کرد. اما با سقوط کابل در ۱۵ اسد ۱۴۰۰ و بازگشت طالبان به قدرت، ناچار شد فعالیت کتابخانه را متوقف سازد و بیش از چهار هزار جلد کتاب را در مکان امنی پنهان کند.

از زمان حاکم شدن دوباره اداره طالبان، زنان به گونه سیستماتیک از آموزش، دانشگاه‌ها، کار در نهادهای عمومی و حتی حضور در فضاهای فرهنگی حذف شده‌اند. کتاب‌های برچسب‌خورده به‌عنوان «نامطلوب» از کتابخانه‌ها جمع‌آوری گردیده و اعتراضات زنان با سرکوب، بازداشت و حتی خشونت مواجه شده است.

با آنهم، فخر و دیگر زنان مانند او تسلیم نشده‌اند. آن‌ها با ایجاد گروه‌های آنلاین کتابخوانی به خوانش نسخه‌های دیجیتالی کتاب‌های ممنوع پرداخته و گاهی نیز با اعتماد کامل، نسخه‌های چاپی را برای یکدیگر ارسال می‌کنند. یکی از این اعضا، فهیمه نام دارد؛ دختری ۱۸ ساله که پس از بسته شدن مکتبش، به این گروه پیوسته و تاکنون بیش از ۳۵ کتاب را خوانده است. او تجربه‌اش را در قالب کتابی با عنوان «راه نور» درباره زندگی دختران زیر سلطه طالبان بازتاب داده است.

مرجان، دختری دیگر که پیش از آمدن طالبان رویای وکیل شدن داشت، می‌گوید اشتراک در این باشگاه‌ها برایش امید و حس ایستادگی به‌بار آورده است. او مطالعه را نه تنها راهی برای آگاهی، بلکه ابزاری برای زنده نگه‌داشتن مبارزه می‌داند.

در کنار زنان داخل کشور، زنان افغانستانی در تبعید نیز این مقاومت را تقویت کرده‌اند. در آلمان، مریم امواج با پشتیبانی دیگر زنان، گروه‌هایی آنلاین را در تلگرام راه‌اندازی کرده که اعضای آن را دخترانی در داخل کشور تشکیل می‌دهند. شهر بانو حیدری، پژوهشگر افغان مقیم بریتانیا، این باشگاه‌ها را نمونه‌ای از «مقاومت آگاهانه» زنان می‌خواند و می‌افزاید این تلاش‌ها رزم فرهنگی در برابر خط فکری طالبان است.

با وجود سکوت جامعه جهانی و اولویت‌یافتن بحران‌های دیگر در سطح بین‌الملل، زنان افغانستانی همچنان از سنگر کتاب‌ها دفاع می‌کنند. فخر در پایان می‌گوید: «تا روزی که بتوانیم آزادانه کتاب بخوانیم و کتابخانه‌ام را دوباره بازکنم، این راه را ادامه می‌دهم.»