دورخیز روسیه برای افغانستان 2014

تسنیم نوشت: اواخر هفته ی گذشته 37امین نشست نمایندگان کشورهای مستقل مشترک المنافع در مسکو برگزار شد که بحث اصلی این نشست را مسائل امنیتی افغانستان و خروج نیروهای نظامی ناتو از این کشور و همین طور اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تهدیداتی که از مرز افغانستان متوجه کشورهای آسیای مرکزی و روسیه است، تشکیل می داد.

بر اساس گزارش های خبرگزاری های روسیه، اعضای تشکیل دهنده این نشست، با پیش فرض «افزایش ناامنی افغانستان پس از 2014» آمادگی شان را برای مقابله با «خطرات احتمالی» و جلوگیری از «گسترش ناامنی در منطقه» اعلام کردند.

همزمان، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در نشست اعضای مجمع پارلمانی سازمان پیمان امنیت جمعی با بررسی اوضاع منطقه و ارائه چشم انداز در مورد ثبات افغانستان و همین طور افغانستان پس از 2014، گفت: روسیه برای تأمین ثبات افغانستان آماده هرنوع همکاری با کابل است.پوتین البته اشاره کرد که «دستیابی به ثبات و امنیت کامل در افغانستان، کار آسانی نخواهد بود»؛ اما روسیه در هر شرایطی آماده همکاری است.

در همین حال روزنامه اطلاعات روز چاپ کابل می نویسد: هیئت ناظر از اعضای پارلمان افغانستان که در این نشست حضور داشتند، نیز بر تقویت روابط 2 جانبه مسکو-کابل تأکید کردند و از اعلام آمادگی روسیه برای تأمین ثبات و هرنوع همکاری با دولت افغانستان، استقبال کردند.

البته که روسیه تنها نخواهد بود. کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی که به انضمام روسیه و بلاروس، متشکل از 9 کشور مستقل آسیای میانه است و همین طور اعضای دائمی سازمان همکاری های شانگهای و در کنار آن، نمایندگان کشورهای مستقل مشترک المنافع در تمام تصمیم ها و کارها در کنار مسکو خواهند بود و مسکو ظاهراً تنها نقش رهبری برنامه های آتی را خواهد داشت.

روسیه در تازه ترین نشست ها با شرکای سیاسی خود، در حالی از ادامه و توسعه همکاری با دولت افغانستان خبر می دهد که قبل از این نیز بارها اعلام آمادگی کرده و با نزدیک شدن به تاریخ خروج نیروهای ناتو و بخش بزرگی از نیروهای امنیتی از خاک افغانستان، لحن و کلام روسیه نیز صریح تر و ظاهراً جدی تر از قبل شده است. البته می بایست چشم انداز همکاری و موضع روسیه در قبال افغانستان را بر مبنای نفع و ضرر این کشور ارزیابی کرد.

هنوز زمان زیادی از فروپاشی آخرین دولت تحت حمایت روسیه در افغانستان نمی گذرد. همین طور، هنوز وقایع و رویدادهای وقوع جنگ های داخلی پس از سقوط دولت تحت حمایت شوروی را کسی از یاد نبرده است و هنوز هم تب حساسیت ها و رویارویی های افغانستانِ در گرو شوروی و افغانستانِ در گرو کشورهای غربی و به خصوص آمریکا و هم پیمانان آن، حتی از اوایل سال 2001 به این سو، نه تنها کاملاً از بین نرفته، که موجِ جدیدی از خیزش ها، بحران ها و تغییرات و تبدیلات از اوکراین تا سوریه و نقش نامرئی جنگ سرد، به تب این حساسیت ها افزوده است.

به هرحال، آن چه اتفاق افتاد، مورد بحث نیست؛ اما نکته مهم این است که بدانیم اقدامات آینده نگرانه از دورن این همه سال، برای کشور روسیه چه و چگونه است.
می توان گفت که همکاری روسیه پس از سقوط طالبان و تشکیل دولت موقت و به دنبال آن، دولت انتقالی، تا اکنون ادامه داشته است. همزمان با ادامه این همکاری ها، هر از گاهی موضع سیاسی روسیه در رابطه با ادامه عملیات نظامی ناتو و آمریکا در افغانستان، نیز چرخش هایی داشته است. گاهی مسکو با لحن تند و بدبینانه، فعالیت ها و عملیات نظامی آمریکا و ناتو در افغانستان را مورد نقد و پرسش های جدی قرار داده است، گاهی کوشیده است تا با همکاری ناتو و آمریکا، در افغانستان کار کند و گاهی هم خواسته است به تنهایی و از یک موضع کاملاً مستقل، موضع سیاسی خود را در قبال افغانستان اعلام کند؛ اما اگر همه این تلاش ها و موضع گیری ها را جمع بندی کنیم، می توان گفت که روسیه در موقعیت یکی از قدرت های تأثیرگذار جهانی، بد نمی برد که در برابر اوضاع جاری افغانستان بی تفاوت نباشد و از سویی، حضور غربی ها را در کشوری که بیش از همه نزدیک به روسیه است و روابط تاریخی سیاسی هم داشته اند، به سادگی و خوش بینی، قبول کند.

واقعیت این است که مسکو با اتفاق نظر شرکای سیاسی خود در آسیای میانه و همین طور شرق میانه، نسبت به آینده اوضاع در افغانستان نگران است. مسکو همواره این سوال را مطرح کرده است که چرا با حضور بیش تر از 10 سال ناتو و آمریکا، افغانستان به ثبات نرسیده است و همین طور، چرا مبارزه علیه تولید و قاچاق مواد مخدر، نتیجه ملموسی در پی نداشته است؟ علاوه براین، یکی از مهم ترین موضوعاتی که مسکو و شرکای سیاسی آن در آسیای میانه از آن هراس دارند، گسترش و تسری نفوذ اسلام گرایان افراطی و گسترش و نفوذ فعالیت های تخریب کارانه جنگ جویان و شبه نظامیان از سوی مرزهای افغانستان است. اما همزمان با پایان سال جاری میلادی و پایان مأموریت نظامی ایساف در افغانستان، روسیه یک بار دیگر به تب و تلاش افتاده است که صریح تر از قبل و با طرح اقدامات و برنامه های دقیق و حساب شده، آمادگی خود را حتی در نقش جاگزینی ایساف در افغانستان، اعلام کند.

تا کنون مسکو بخشی از همکاری های خود را برای افغانستان، روی کاغذ آورده است که این همکاری ها شامل ساخت و ساز زیربناها و تطبیق پروژه های باقی مانده از دوران اتحاد شوروی، فراهم سازی بورسیه های تحصیلی و آموزش کادرهای نظامی و غیرنظامی افغانستان، گسترش روابط اقتصادی و تجاری و همین طور طرح هایی به منظور مبارزه علیه تروریسم و تولید و قاچاق مواد مخدر است. اما مقام های کرملین به خوبی درک کرده اند که رهبری تمام همکاری ها و اقدامات مشترک با کشورهای آسیا میانه در قبال مسائل افغانستان را خود بر عهده گیرد.

در چندین نشست و کنفرانس مهمی که میان سران اعضای شانگهای و سازمان پیمان امنیت جمعی و همین طور کشورهای مستقل مشترک المنافع صورت گرفته است، جز روسیه، سایر اعضا با شک و تردید جوانب دخالت ها در امور افغانستان را بررسی کرده اند.

در همین رابطه، «لئون چِرمِنُویچ آبایُف» یکی از کارشناسان روس و یکی از شرکت کنندگان در کنفرانس مهم «افغانستان پس از 2014 و سناریوی احتمالی برای کشورهای منطقه»، موضع اعضای سازمان همکاری های شانگهای را با ناامیدی چنین شرح می دهد: «هند در رابطه با این نظر مسکو که «وقتی آمریکا و ناتو در افغانستان از نفس بیافتند، ما- روسیه، هند و چین- کار را در دست خواهیم گرفت»، اعلام کرد که «ما در هیچ شرایطی به آن کشور نخواهیم رفت. چین در این رابطه گفت: «اگر هم آن جا برویم، مطابق مصوبه سازمان ملل خواهیم رفت.» این هم تمام ماجرای سازمان همکاری های شانگهای.»

در هر حال، آن چه مسلم است، نقش واقعی مسکو است که می تواند چشم انداز حضور سیاسی این کشور را در تعیین سرنوشت سیاسی افغانستان پیش رو، معین و مشخص کند. البته ظاهر مسئله نیز می گوید که افغان ها جز واکنش مثبت در قبال وعده های روسیه، واکنش بدبینانه ای را نشان نداده اند. این به نفع افغانستان باثبات خواهد بود که روابط خود را با تمام کشورهای دنیا و به خصوص کشورهای تأثیرگذار منطقه و از جمله روسیه و چین، گسترش دهد. گذشته از این که دولت وحدت ملی در تطبیق برنامه هایش، تا چه اندازه موفق خواهد بود، اما خطرات زیادی- بدتر از گذشته- افغانستان را تهدید می کنند. برای مقابله با نفوذ جریان های افراطی اسلامی، نظیر داعش و همین طور گروه های افراط گرای دیگر، و برای مقابله با هرنوع خطرات احتمالی در خصوص امنیت ملی کشور افغانستان، دولت جدید نیازمند همکاری جدی کشورهای روسیه و چین و کل کشورهای حوزه آسیای میانه و شرق میانه است.