کرونا و ایست قلبیِ بازار

با افزایش ویروس کرونا در شهرها، شمار مصرف‌کنندگان، به ویژه کسانی که بیشترین وقت خود را صرف گشت و گذار در بازار و خریدهای بی‌رویه می‌کنند، به شکل چشم‌گیری کاهش یافته است. نظام سرمایه‌داری بازار را قلب تپنده‌ی اجتماع می‌داند، ولی بازار در این روزها دچار «ایست قلبی» شده است.

این مسئله از بعد اقتصادی شاید برای طبقات ضعیف اجتماع زیان‌بار باشد. ولی می‌توان سرشت بازار را از منظری فلسفی و غیراقتصادی مورد بررسی قرار داد. نقل می‌کنند که فارابی از بازار می‌گذشت و می‎گفت: «چه چیزهای زیادی در بازار وجود دارد که من به آنها نیاز ندارم». ولی امروز بسیاری از آدمها می‌گویند «چه چیزهای زیادی در بازار است که نمی‌توانم آنها را به دست آورم».

شاید در گذشته‌ها تنها چیزی که پای انسان را به بازار می‌گشود نیاز مادی، ضروری و دست اولِ زندگی بود. امروزه، اما این معادله به هم خورده و بازار به زیستگاه و اقامتگاه انسانها تبدیل شده است. بازارهای امروزی در آن واحد هم پول و دارایی آدمی و هم قدرت تفکر و گزینش و سرمایه‌های معنوی را از انسان غارت می‌کنند. بازار، تنها دزدی است که همگان با آسودگی تمام به او اعتماد نموده و همه‌ی دارایی مادی و معنوی خود را دودستی برایش پیش‌کش می‌کنیم. در برابر این زیان کلان، اما چه چیزی به دست می‌آوریم؟! یک مشت کالای بی‌ارزش که هیچ نمی‌دانیم آیا حتا تا چند ساعت دیگر فرصت استفاده از آن را داریم یا بازار به شکل سحرآمیزی «ذائقه»‌ را تغییر داده و ما را به سوی کالای دیگری می‌کشاند.

بازار به ما می‌گوید چه چیزی را و در چه زمانی بخواهیم و مصرف کنیم و تحت عنوان خرافیِ مُد از آن پیروی کنیم. مدگرایی یعنی وضعیت جهل مطلق به نیازها وکالاهای زندگی و پیروی کورکورانه از الگوهایی که بازار با نیروی افسون‌گر خود پیش روی ما قرار می‌دهد. مُد، در ساده‌ترین تعریف یعنی پوچ و میان‌تُهی بودن. دستمالِ کاغذی نمونه‌ی خوبی برای بیان وضعیت بی‌محتوایی و پوچی مدزدگی دوران ماست.

انسان مُدزده کسی است که به محض دست‌ زدن به هر کالایی در بازار آن را مانند دستمال کاغذی به زباله‌دان پرتاب می‌کند و در لحظه به دنبال مد جدیدی می‌گردد. مدگرایی یعنی وضعیت تهوُّع‌. بازار، نیرومندترین تولیدگرِ نیاز و غول‌آساترین کارخانه‌ی تولید و پرورش یک مشت مصرف‌کنندگان بی‌مصرف است که اشتهای سیری‌ناپذیری برای مُدِ روز بودن دارند. شرایط کنونی فرصت خوبی است تا در تعیین نسبت خود و بازار تجدید نظر کنیم

دکتر سید یحیی موسوی