چرا امنیت میدان هوایی بین المللی حامد کرزی برای ترکیه مهم است؟

‏رسانه‌های ترکیه گزارش داده اند که یک هیئت امریکایی امروز (۲۴ جون) وارد این کشور می‌شود تا دربارۀ امنیت میدان هوایی حامد کرزی توسط نیروهای ترکی با مقام‌های انقره گفتگو کنند. در سال های اخیر ترکیه برای بازپس‌گیری جایگاه و نقش تأثیرگذار منطقه‌ای خود، تصمیم به استفاده از قدرت نرم و سخت در سیاست خارجی و امنیت ملی خود گرفته و سلسله عملیات‌هایی را در راستای تأثیرگذاری مجدد، احیای نقش منطقه‌ای و همچنین کاهش زیان‌های وارده به خود از سوریه و عراق گرفته تا لیبی و اذربایجان انجام داده است. اکنون ترکیه قصد دارد در راستای توسعه نفوذ خود و رصد هوا و فضای افغانستان، امنیت میدان هوایی بین المللی کابل موسوم به حامد کرزی را در یک معامله جدید و بده_ بستان با امریکا، به عهده بگیرد. این در حالی است که طالبان در این باره به ترکیه هشدار داده که با نیروهای ترکیه به مثابه نیروهای اشغالگر برخورد خواهد شد.طالبان گفته است ترکیه در بیست سال گذشته در کنار نظامیان آمریکایی و ناتو در افغانستان بوده است و باید از این کشور خارج شود.

از نظر طالبان باقی ماندن بخشی از نظامیان خارجی به هر عنوان که باشد به معنای ادامه اشغال افغانستان خواهد بود، طالبان در بیانیه خود تاکید کرده است که مسئولیت تامین امنیت میدان های هوایی و نمایندگی‌های خارجی در افغانستان برعهده افغانهاست.
واقعیت این است که طبق توافق نامه دوحه، ترکیه نیز باید نیروهای خود را همزمان با خروج امریکا و ناتو، از افغانستان خارج کند. زیرا نیروهای ترکیه در چارچوب ناتو در افغانستان حضور داشت. پس از خروج ناتو، تداوم حضور نیروهای ترک در افغانستان از نظر حقوق بین الملل، به مفهوم نقض حاکمیت ملی و استقلال سیاسی افغانستان تعبیر خواهد شد.

اما از زاویه دیگر تلاش ترکیه تنها به حضور در میدان هوایی کابل خلاصه نمی شود. ترکیه در تلاش است تا پس از خروج خارجی ها و نیروهای غربی، جایگاه عربستان سعودی را در افغانستان تصاحب کند. توسعه نفوذ ترکیه در افغانستان در حقیقت کشیدن فرش از زیر پای عربستان سعودی است. سال هاست که رقابت گفتمانی میان ریاض و انقره در «سوریه»، «عراق»، «یمن»، «مصر»، «لیبی» و «افغانستان» در جریان است. در واقع شماری از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و در رأس آن‌ها عربستان و امارات از تحرکات اخوانیسم و پان ترکیسم در منطقه احساس خطر می کنند و از ترویج و توسعه تفکر اسلامی با الگوی ترک و ارائه نسخه‌ای سازگار از تلفیق اسلام، دموکراسی و سکولاریسم که در پشت پرده آن منافع ملی ترکیه قرار دارد، به شدت نگران هستند.

بنابراین، ترکیه در تلاش است تا نفوذ خود را در افغانستان گسترش دهد. به نظر می رسد جنبه های نرم افزاری و سخت افزاری نفوذ همزمان مورد توجه انقره قرار دارد. در واقع برقراری توازن میان ” قدرت نرم” و ” قدرت سخت”، در راستای بهره‌گیری فراگیر و همه‌جانبه از جمله راهبردهای ترکیه در تحولات افغانستان است. حضور ترکیه در میدان هوایی کابل به منظور دست یابی به نتایجی سیاسی است که در خدمت منافع ملی و تحقق ثبات منطقه‌ای مدنظر ترکیه قرار دارد.

ترکیه از این موقعیت استراتژیک فعلی خود در قالب یک معامله استفاده خواهد کرد. روابط آمریکا و ترکیه سر مسائل خاورمیانه و مهم‌تر از همه خرید سامانه ضدهوایی اس۴۰۰ روسی که قادر است هرگونه هواپیمای جنگنده را هدف قرار بدهد، به شدت خراب و پر تنش شده است. آمریکا تحریم‌هایی را علیه ترکیه در نظر گرفته و حتی فروش جنگنده‌های فوق پیشرفته اف ۳۵ را به ترکیه به حالت تعلیق در آورده است. حالا بهترین زمان برای ترکیه است که موافقت آمریکا را در قبال خرید سامانه ضدهوایی اس ۴۰۰ به دست بیاورد. آمریکا نیز به شدت به حضور ترکیه در میدان هوایی کابل نیازمند است. گفت وگوی واشنگتن با پاکستان برای گرفتن پایگاه نظامی به جایی نرسیده و روسیه نیز به شدت با هرگونه در اختیار گذاشتن پایگاه در آسیای میانه به آمریکا مخالف است. در نتیجه آمریکا مجبور است تا جا پای کوچکی داخل افغانستان داشته باشد تا از آن طریق بتواند پرواز هواپیماهای جنگنده به خصوص پهپادهای جنگی خود را مدیریت کند و این تنها با حضور ترکیه در میدان هوایی کابل امکان‌پذیر است. علاوه بر این، دو کشور عربستان و ترکیه با بهره‌گیری از نقش دین در تحقق اهداف سیاسی خود وارد یک رقابت گفتمانی گسترده در افغانستان پسا خروج خواهند شد که یکی از اهداف عمده ترکیه از حضور سخت افزاری و نرم افزاری در افغانستان را همین موضوع تشکیل می دهد.

در نگاه کلان تر می توان گفت: شکل گیری محور ترکیه، پاکستان و قطر، چالش جدید و جدی سعودی در افغانستان پس از خروج خواهد بود. به نظر می‌رسد که ترکیه با همکاری قطر بتواند گوی سبقت را در عرصه تقویت قدرت نرم و نفوذ خود در افغانستان از عربستان برباید. نفوذ نرم ترکیه در پوشش ساخت و حمایت مساجد، توسعه مکاتب افغان ترک و مؤسسات خیریه و ترویج گفتمان اخوانی از سوی انقره باعث شده است تا عربستان سعودی یک رقیب جدی در افغانستان را در برابر خود مشاهده کند که پایگاه قدرت نرم ریاض را به چالش کشیده است.

نگرانی روزافزون عربستان از نفوذ ترکیه در دوره پس از خروج غرب از افغانستان قابل درک است. پروژه نشر سلفیت و وهابیت در افغانستان، فلسفه‌ای است که عربستان به صورت علنی آن را اعلام و حمایت‌های بی‌پرده و سخاوتمندانه‌ای از نهادهای تبلیغی، ساخت مدارس و نهادهای علمی-مذهبی برای ترویج تفکر سلفی-وهابی به عمل می‌آورد. اکنون به نظر می رسد شکل گیری محور ترکیه، پاکستان و قطر عملا این پروژه سعودی را در افغانستان با مشکل روبرو ساخته است. بنابراین ترکیه همزمان با ورود به عرصه رقابت ملموس و جدی با سعودی، در راستای تقویت نفوذ و افزایش قدرت نرم خود، تلاش می کند تا حضور خود را در افغانستان پسا خروج توسعه دهد که حضور در میدان هوایی کابل تنها یک نمونه ان است.

به این ترتیب، قراین و شواهد نشان می دهد که ترکیه قدرت نرم و حضور نظامی خود در افغانستان را همزمان با خروج آمریکا از این کشور تقویت می‌کند. چنان که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، برای چندمین بار طی هفته‌های گذشته بر توانایی این کشور برای نقش آفرینی بیشتر در افغانستان پس از خروج آمریکا تأکید کرده است. اردوغان در این‌باره می‌گوید: ترکیه بیش از سایر کشورها در بازگشت ثبات به افغانستان نقش داشته و می‌تواند پس از خروج نیروهای آمریکایی، «تحت پوشش ناتو» حضور پر رنگ‌تری در این کشور داشته باشد.

ترکیه طی سال‌های گذشته مسیر جدی را برای افزایش نفوذ همه جانبه‌ خود در افغانستان پیموده است. از سرمایه‌گذاری عمده برای تقویت نفوذ سیاسی-فرهنگی تا افزایش نفوذ سیاسی و اخیرا افزایش نفوذ اقتصادی در قالب پروژه‌های عمرانی، بهداشتی و کشاورزی و نیز گسترش مکتب های افغان ترک در اکثر ولایت های افغانستان. نکته مهم آنکه هدف تقویت نفوذ ترکیه در افغانستان به جز تضعیف نفوذ عربستان سعودی، به نوعی در رقابت با روسیه و ایران نیز تعریف می‌شود؛ امری که نشان از وجود چشم‌اندازی جامع در استانبول برای آینده افغانستان و آسیای میانه دارد. با وجود این، مسیر پیش روی ترکیه در افغانستان هموار نیست. بدون شک مهم‌ترین مانع در این مسیر، مخالفت طالبان با حضور نیروهای خارجی (از آمریکایی تا ترکیه‌ای) در خاک افغانستان است. ترکیه تلاش می‌کند تا معضل تقابل با طالبان را از طریق تقویت روابط خود با پاکستان حل کند؛ گزینه‌ای که اگرچه در کوتاه‌مدت ممکن است کارآمد باشد، اما در طولانی مدت نارضایتی دولت افغانستان را به‌دنبال خواهد داشت. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود که ترکیه راهی جز تعامل با طالبان برای افزایش نفوذ خود در افغانستان نداشته باشد. شاید بتوان تلاش‌های ترکیه برای میزبانی گفت‌وگوهای صلح افغانستان با حضور طالبان را بر این مبنا تفسیر کرد؛ تلاش‌هایی که البته تاکنون بی‌نتیجه باقی مانده است.

دکتر عبداللطیف نظری