پیشگامان حرکت اصلاحی شیعی

در روزگاری که خطر تحریف، تاریخ عاشورا را تهدید می‌کرد، عالمی از نوادگان امام حسن(ع) و امام سجاد(ع) به نوشتن کتابی همت گماشت که اکنون کتاب او نزد علمای امامیه، ثقه‌ترین کتاب در بین کتاب‌های مقاتل و مصیبت‌نامه‌های حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به شمار می‌رود. این عالم، «علی» ملقب به «سید رضی‌الدین» بود که به خاطر جداعلایش که به «طاووس» شهرت داشت، به سید بن طاووس مشهور است. سید بن طاووس که در قرن ششم و هفتم هجری می‌زیست، دست‌کم دارای ۵۰ اثر مرجع بوده که در بین آنان کتاب «لهوف» از همه مشهورتر است. لهوف، در بیان مصایب اهل‌بیت(ع) به خصوص واقعه کربلا نوشته شده است و همان‌طور که ذکر شد، از معتبرترین کتاب‌ها در ذکر بیان حادثه عاشورا به شمار می‌رود.

در واقع سید بن طاووس، با نوشتن کتاب لهوف، خواست جلو تحریف تاریخ کربلا را بگیرد و درعین‌حال محکی برای درستی و نادرستی مطالب واعظان، منبری‌ها، مرثیه‌سرایان و نوحه‌خوان‌ها نیز باشد. بعدها علمای دیگری چون علامه سید محسن امین که تصویرش را در زیر مشاهده می‌کنید، راه سید بن طاووس را ادامه دادند و نگذاشتند که پرچم حرکت اصلاحی شیعی، بر زمین بیفتد. علامه، در عصری ظهور کرد که نه تنها تاریخ عاشورا مورد دستبرد قرار گرفته بود بلکه عزاداری سرور و سالار شهیدان نیز در حال خارج شدن از مسیر و جریان اصلی خود بود. نسب این مورخ، متکلم و مرجع دینی، به «زید بن علی» می‌رسید و اهل جبل عامل لبنان بود اما برای فراگیری علوم دینی به‌ نجف اشرف هجرت‌ کرد و در آنجا به‌ درجه اجتهاد رسید. علامه،‌ افزون‌ بر علوم‌ دینی‌، در ادب‌ نیز دستی‌ داشت‌ و شعر می‌سرود و نقد شعر می‌کرد.

«اعیان‌الشیعه» مهمترین‌ اثر وی، دانشنامه‌ای‌ مشتمل‌ بر معرفی علما و بزرگان‌ شیعه است که با هدف‌ شناساندن‌ هویت‌ فرهنگی‌ شیعه‌ و یادآوری‌ نقش‌ امامیه در اعتلای‌ تمدن اسلامی تدوین‌ شده‌ است‌. وی برای‌ تأمین‌ منابع‌ تحقیق‌ و تألیف‌، به‌ کشورهایی چون‌ سوریه، ‌اردن، فلسطین، مصر، عراق ‌و ‌ایران سفر کرد. او، عالمی‌ شجاع و با جرأت‌ در بیان‌ نظریات‌ خود بود و در کشورهای عربی علناً با وهابیت مقابله و مبارزه می‌کرد. این مرجع، در عین حالی که کتاب «کشف الارتیاب» را در رد وهابیت و بنیان‌گذاران این جریان چون محمد بن عبدالوهاب و ابن تیمیه نوشت، از حامیان اتحاد مسلمانان بود و کتاب «حق‌الیقین» را در راستای هم‌آوایی‌ مسلمانان‌، به رشته تحریر درآورد. علامه، به دلسوزی زایدالوصفی برای جامعه شیعه شهرت دارد. وی، وقتی می‌دید که عزاداری امام حسین(ع) دچار نابسامانی شده است، رنج می‌برد. این عالم عامل، برای اصلاح جامعه شعیه به خصوص عزاداری‌ها نیز ملاحظه کسی را نداشت.

در حقیقت، علامه سید محسن امین از پیشگامان اصلاح اندیشه شیعی در دوران معاصر به شمار می‌رود. او در این مسیر، به زدودن خرافات و اصلاح نادرستی‌ها در نقل تاریخ عاشورا و سوگواری پرداخت. «لواعج الاشجان فی مقتل الامام الحسین»، «الدرالنضید فی مراثی السبط الشهید»، اصدق الاخبار فی قصّه الاخذ بالثار»، «المجالس السنیه فی مصائب ومناقب العتره النبویه» و «اقامه‌اللائم علی اقامه‌المآتم»، از مشهورترین آثار اصلاحی علامه است که برای اصلاح امور شیعیان نوشته است. این فقیه زاهد، از جمع مراجع تشیع بود که خواسته عوام را در بیان حقایق، در نظر نمی‌گرفت. او می‌دانست که با پرداختن به اصلاح عزاداری‌ها، مقلدان زیادی را از دست خواهد داد اما برای علامه پراکنده شدن مقلد مهم نبود بلکه برای او، بیان حقیقت و بقای تشیع ناب‌محمدی از همه چیز با ارزش‌تر و مهم‌تر بود. بنابراین علامه، با الفاظ صریح و روشن، هر نوع خون‌ریزی را در هنگام عزاداری حرام می‌دانست و کسانی را که به این گونه اعمال مبادرت می‌کردند، از دوروبرش طرد می‌کرد.

علامه، نمادی از اعتدال و عقلانیت شیعی بود که نمی‌گذاشت این مذهب دچار وهم و وهن شود. این مرجع، از یک طرف با وهابیت مبارزه می‌کرد و از طرف دیگر، برای اصلاح امور شیعیان و اتحاد مسلمین می‌کوشید. او پس از عمری تلاش در دفاع از حقانیت مذهب، سرانجام در سال ۱۳۳۰خورشیدی در دمشق درگذشت و در حرم حضرت زینب(س) دفن شد.
روحش شاد و راهش پر راهرو باد

محمد مرادی