ویژگی‌های حضرت عباس(ع) در کلام معصومین

یک پژوهشگر تاریخ اسلام با بیان اینکه حضرت عباس(ع) مسیر زندگی خود را با اقتدای به ائمه (ع) و اطاعت کامل از آموزه‌های الهی طی کرد، گفت: در روایات بزرگی مصیبت شهادت ایشان برای امام حسین (ع) به بزرگی مصیبت شهادت حضرت حمزه برای پیامبر(ص) تشبیه شده است.

حجت‌الاسلام محمد جعفری، کارشناس علوم دینی و پژوهشگر تاریخ اسلام در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه حضرت عباس (ع) از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام و شاگردان اهل‌بیت هستند، گفت: شجاعت و محافظت از دین خدا و اهل بیت (ع) در کنار ادب و اخلاق و اطاعت محض از ائمه حق، از ایشان چهره‌ای ساخت که همواره نامشان در کنار نام امام حسین(ع) به‌عنوان برترین یار و وفادارترین برادر قرارگیرد، با این وجود به دلیل کمبود منابع تاریخی درباره زندگی و شخصیت حضرت عباس پیش از واقعه عاشورا، یکی از بهترین منابع شناخت ایشان متن زیارتنامه‌ای است که از جانب امام معصوم خطاب به حضرت صادر شده است.

او ادامه داد: امام صادق(ع)‌ در این زیارتنامه که از معتبرترین زیارتنامه‌ها بین امامزادگان است، ویژگی‌های حضرت را بیان می‌کنند. همچنین امام در جایی دیگر با اشاره به مقام رفیع حضرت عباس، می‌فرمایند «کانَ عَمُّنَا العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ نافِذَ البَصیرَهِ صُلبَ الإیمانِ جاهَدَ مَعَ أبی عَبدِاللّه ِو أبلی بَلاءً حَسَنا و مَضی شَهیداً؛ همانا عموی ما عباس بن علی بصیرتی نافذ و ایمانی استوار داشت، او در محضر اباعبدالله (ع) جهاد کرد،‌ در راه حضرتش جانبازی و ایثار کرد تا به شهادت رسید.»

جعفری گفت: در متن زیارتنامه حضرت به برخی از ویژگی‌ها و خصیصه‌های حضرت عباس(ع)اشاره شده؛ از جمله در بخشی از این زیارتنامه که به آیه ۶۹ سوره نساء اشاره دارد،أَشْهَدُ أَنَّکَ لَمْ تَهِنْ وَ لَمْ تَنْکُلْ وَ أَنَّکَ مَضَیْتَ عَلَی بَصِیرَهٍ مِنْ أَمْرِکَ مُقْتَدِیا بِالصَّالِحِینَ وَ مُتَّبِعا لِلنَّبِیِّینَ؛ خداوند تو را با پیامبران، صدّیقان، شهدا و صالحان محشور کند که آنها خوب رفیقانی هستند، من شهادت می‌دهم که تو سستی نورزیدی و باز نایستادی و بر آگاهی از کار خویش و در حال پیروی از صالحان و پیروی از پیامبران از دنیا رفتی.»

این پژوهشگر تاریخ اسلام بیان کرد:در این زیارتنامه اظهار می‌شود که حضرت عباس (ع) نه تنها در مسیر دین اهل سستی و تنبلی نبود بلکه با بصیرتی که داشت مسیر زندگی خود را با اقتدای به ائمه (ع) و اطاعت کامل از آموزه‌های الهی طی کرد؛ همچنین در بخشی دیگری از این زیارتنامه آمده «أَشْهَدُ لَکَ بِالتَّسْلِی وَ التَّصْدِیقِ وَ الْوَفاءِ وَالنَّصِیحَهِ لِخَلَفِ النَّبِیِّ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ الْمُرْسَلِ وَالسِّبْطِ الْمُنْتَجَبِ، وَالدَّلِیلِ الْعالِمِ، وَالْوَصِیِّ الْمُبَلِّغِ، وَالْمَظْلُومِ الْمُهْتَضَم»؛ گواهی می‌دهم برای شما به تسلیم و تصدیق و وفا و خیرخواهی، نسبت به فرزند پیامبر مرسل (ص) و فرزند برگزیده، راهنمای دانا، جانشین تبلیغ‌کننده و ستمدیده غارت‌زده؛ امام چند ویژگی را به حضرت ابوالفضل نسبت می‌دهند که عبارتند از مقامِ تسلیم، تصدیق،‌ وفاء و خلوص عمل نسبت به اهل بیت.

این کارشناس مسائل دینی با بیان اینکه یعنی شیعه باید نسبت به ائمه، سخنان و سیره ایشان تسلیم بوده، آنها را تصدیق کرده و یاری و کمک خود را به آنها با اخلاص ارائه کند، گفت: در فرازی دیگر از زیارتنامه حضرت عباس، امام برای ایشان دعا کرده، می‌فرماید: «فَجَزاکَ اللّهُ عَنْ رَسُولِهِ وَعَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَعَنِ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَیْهِمْ أَفْضَلَ الْجَزاءِ بِمَا صَبَرْتَ وَ احْتَسَبْتَ وَأَعَنْتَ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّار؛ خدا از سوی پیامبر و امیرمؤمنان و حسن و حسین (ع) به شما پاداش خیر دهد، که صبر کردی، کار خویش را به حساب خدا گذاشتی و امام را یاری کردی؛ پس چه نیکو سرانجامی است خانه آخرت».

جعفری دراین‌باره توضیح داد: در این عبارت؛ پاداش و اجر شیعیانی همچون حضرت عباس بر عهده خدا و اهل‌بیت‌ است که به واسطه صبر، احتساب و خاکساری به آنها اعطا می‌شود، احتساب در لغت به معنای آن است که فردی کار خود را به حساب خدا واگذار کرده و «أعنت» از ریشه عَنَت به معنای خاکساری و تواضع است.

او اضافه کرد: در جای دیگری از این زیارت حضرت عباس (ع) «فَنِعْمَ الْأَخُ الْمُواسِی» خطاب می‌شوند؛ مواسی یعنی کسی که به مال و جان، یاری می‌کند و غمخوار است و حضرت ابالفضل برای امام حسین برادری خوب و غمخوار بود که با همه دارایی خود ایشان را یاری کرد چنانکه شیعه باید نسبت به امام خود این چنین باشد و امکان و توان بذل جان و مال را داشته باشد و در قلب و احساس غمخوار امام خود باشد.

او با اشاره به بخش دیگری از زیارتنامه حضرت عباس بیان کرد: امام در فراز دیگری از زیارتنامه می‌فرمایند«فَنِعْمَ الصَّابِرُ الْمُجاهِدُ الْمُحَامِی النَّاصِرُ وَ الْأَخُ الدَّافِعُ عَنْ أَخِیهِ الْمُجِیبُ إِلی طاعَهِ رَبِّهِ؛ در این بخش حضرت با چند ویژگی دیگر معرفی می‌شوند؛ صابر؛ به این معنی که حوادث زندگی سبب شکست‌ساختارهای شخصیتی و کاهش معنویت فرد نمی‌شود بلکه با صبری هدفمند و جهت‌دار (به خاطر رضایت امام خویش) از چالش‌ها عبور می‌کند، او مجاهد جهاد اکبر و اصغر بود که طبق روایت، جهاد اکبر مبارزه با نفس و مقدمۀ جهاد اصغر یا مبارزه در میدان و حمایت و دفاع فیزیکی امام عصر است.

این پژوهشگر تاریخ اصلام تصریح کرد: ویژگیِ دیگر حضرت عباس در این متن رسیده از امام، «الْمُجِیبُ إِلی طاعَهِ رَبِّهِ» است؛ به معنای آنکه ایشان اجابت‌کنندۀ امر پروردگار بودند که این قسمت ذیل آیۀ ۲۴ سورۀ انفال قرار می‌گیرد ‌که خداوند فرمود «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُم‏ …؛ ای اهل ایمان، هنگامی که خدا و پیامبرش شما را به حقایقی که به شما حیات معنوی و زندگی واقعی می‌بخشد، دعوت می‌‏کنند اجابت کنید.» حضرت عباس و سایر یاران اباعبدالله، دعوت خدا و رسول خدا(ص) را اجابت کردند و به حیات جاودانه در معیت امام حسین (ع) دست یافتند.

این کارشناس مسائل دینی ادامه داد: امام سجاد(ع) درباره منزلت عباس(ع) فرمود «وَ إِنَّ لِلْعَبَّاسِ‏ عِنْدَ اللَّهِ‏ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَنْزِلَهً یَغْبِطُهُ بِهَا جَمِیعُ الشُّهَدَاءِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ؛ همانا برای عباس(ع) در پیشگاه خداوند مقامی است که همه شهدا در قیامت بر آن غبطه می‌خورند.

وی تأکید کرد: همین ویژگی‌ها حضرت عباس(ع) را مقرب درگاه خدا و محبوب اهل بیت قرار داد به طوری که امام معصوم که تعارف، دروغ و زیاده‌گویی در کلام ایشان راه ندارد، خطاب به ایشان “جانم بفدایت” بگویند و در هنگام مواجهه با پیکر خونین او بیان کنند که «ألآن إنکَسَر ظَهری و قلّت حیلَتیِ»؛ یعنی اکنون کمرم شکست و چاره‌ام اندک شد.

جعفری گفت: در روایات بزرگی مصیبت شهادت ایشان برای امام حسین (ع) به بزرگی مصیبت شهادت حضرت حمزه برای پیامبر(ص) تشبیه شده و همه این توصیفات از زبان معصومین نشان می‌دهد که رعایت ادب، تواضع در محضر اهل‌بیت و برخورداری از بصیرت و علم و نگاه درست در دین می‌تواند انسان را به اعلاترین درجات انسانی برساند.