عصمت امام علی علیه السلام

شیعیان ادعا می کنند که امامان آن ها معصوم هستند؛ در حالی که علی (علیه السلام) صراحتا در نهج البلاغه می گوید که من فراتر از آن نیستم که خطا نکنم: «انی لست فی نفسی بفوق أن اخطئ».

سوال
آیا امیرمؤمنان علیه السلام خود را معصوم می دانست؟

پاسخ
شیعیان ادعا می کنند که امامان آن ها معصوم هستند؛ در حالی که علی (علیه السلام) صراحتا در نهج البلاغه می گوید که من فراتر از آن نیستم که خطا نکنم: «انی لست فی نفسی بفوق أن اخطئ».

وقتی خود امام علی (ع) می گوید من فراتر از این نیستم که خطا می کنم، شما کاسه داغ تر از آش هستید.

نقد و بررسی
اصل کلام امیرمؤمنان علیه السلام
امیرمؤمنان علیه السلام در خطبه 216 نهج البلاغه می فرماید: فَلَا تَکفُّوا عَنْ مَقَالَةٍ بِحَقٍّ أَوْ مَشُورَةٍ بِعَدْلٍ فَإِنِّی لَسْتُ فِی نَفْسِی بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِئَ وَلَا آمَنُ ذَلِک مِنْ فِعْلِی إِلَّا أَنْ یکفِی اللَّهُ مِنْ نَفْسِی مَا هُوَ أَمْلَک بِهِ مِنِّی.

پس، از گفتن حق، از مشورت در عدالت خودداری نکنید، زیرا خود را برتر از آن که اشتباه کنم و از آن ایمن باشم نمی دانم، مگر آن که خداوند( کسیکه به من از خودم مالک تر است) مرا حفظ فرماید.

نهج البلاغه عبده، ج2، ص201، خطبه216؛

الکلینی الرازی، أبی جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفای328 هـ)، الکافی، ج8، ص356، تحقیق و تصحیح وتعلیق علی أکبر الغفاری، ناشر: دار الکتب الإسلامیة – طهران، الطبعةالرابعة،1362 هـ.ش.

در واقع معنای کلام امام علیه السلام این می شود:

روشن است که امیرمؤمنان علیه السلام و نیز تمامی انبیاء همانند انسان های دیگر دارای دو قوه عقل و شهوت هستند. آن ها نیز همانند ما قادر هستند که اشتباه کنند و یا مرتکب گناه شوند؛ اما تفاوتی که آن ها با بقیه مردم عادی دارند، در این است که لطف خداوند همیشه شامل حال آن ها است، پس امام علیه السلام در این خطبه، نه تنها خود را معصوم می داند؛ بلکه سر منشأ این عصمت را نیز لطف خداوند می داند.

این گفته امیرمؤمنان علیه السلام دقیقا بر طبق همان تعریفی است که شیعه از عصمت دارد؛ یعنی آن ها قدرت بر انجام گناه را دارند؛ اما لطف خداوند همیشه شامل حال آن ها است و آن ها را از گناه و خطا باز می دارد؛ چنانچه پیش از این، تعریف عصمت را از زبان شیخ مفید رضوان الله تعالی علیه این چنین نقل کردیم:

العصمة لطف یفعله الله تعالی بالمکلف بحیث یمتنع منه وقوع المعصیة وترک الطاعة مع قدرته علیهما.

عصمت، لطفی از جانب خداوند است که شامل حال مکلف می شود و او را از وقوع در معصیت و ترک اطاعت باز می دارد؛ با این که آن شخص قادر به انجام آن دو است.

الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری، البغدادی (متوفای413 هـ)، النکت الإعتقادیة و رسائل اخری، ص37، تحقیق: رضا مختاری، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع – بیروت – لبنان، الطبعة: الثانیة، 1414 هـ – 1993 م. توضیحات: چاپ کنگره هزارمین سالگرد رحلت شیخ مفید.

سخن امام علیه السلام با تعریفی که شیخ مفید از عصمت دارد، دقیقا عین هم هستند و تفاوتی با یکدیگر ندارند.

درست است که آن حضرت در صدر کلام خود فرموده است:

لَسْتُ فِی نَفْسِی بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِئَ وَلَا آمَنُ ذَلِک مِنْ فِعْلِی.

خود را برتر از آن که اشتباه کنم و از آن ایمن باشم نمی دانم.

اما در ذیل کلام خودبلافاصله برای دفع توهم نفی عصمت، امکان خطا از خویش را با جملهاستثنائیه نفی نموده و فرموده اند: إِلَّا أَنْ یکفِی اللَّهُ مِنْ نَفْسِی مَا هُوَ أَمْلَک بِهِ مِنِّی.

مگر اینکه خداوند مرا در برابر خویشتن خویشم کفایت کند که اوبیش از خود من قلمرو هستیم را مالک می باشد.

به عبارت دیگر امام علیه السلام با اینتعبیر یکی از زیباترین مظاهر توحید افعالی را رقم زده و صریحا بیانفرموده اند که: «اگر لطف خدا شامل حال بنده اش نگردد هیچ کس نمی تواند فی نفسه و با استقلال خود را از خطا و لغزش مصونیت بخشد.»

اگر کسی فقط نگاهش به صدر کلام امیر المؤمنین علیه السلام باشد و به ذیل آنتوجهی¬نکند، مثل این است که صدر آیه شریفه 110 سوره کهف را بخواند که می فرماید:

قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکمْ و ذیل آیه را کنار بگذارد: یوحَی إِلَی آیا این نظر، نظر ظلم و جفا نگری نیست؟!

در سوره ابراهیم، آیه 11 می فرماید:

قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِنْ نَحْنُ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُکمْ

پسوند آیه هم این است:

وَ لَکنَّ اللَّهَ یمُنُّ عَلَی مَنْ یشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ مَا کانَ لَنَا أَنْ نَأْتِیکمْ بِسُلْطَانٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ.

هم چنین تعبیری که حضرت یوسف (علیه السلام) دارد:

وَ مَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی. یوسف/53.

در نتیجه، استفاده عدم عصمت از گفتار امیرمؤمنان علیه السلام، گفتاری است نسنجیده و غیر قابل قبول.

منبع: مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)