زن در اندیشه سیاسی اسلام

۱.دخالت زنان در شئون اجتماعی

مکتب حیات بخش اسلام، در تکریم شخصیت زنان و حمایت از حقوق اجتماعی و سیاسی آنان توجه وافر داشته و بر مشارکت و حضور آنان در عرصه های مختلف اجتماعی تأکید فراوان کرده است. همین نکته، یکی از شاخصه های اسلام در مقایسه با دیگر مکاتب و نظام ها است. پیامبر اکرم(ص) دعوت خویش را از روز نخست متوجه همه قشرهای اجتماع می دانست. دومین کسی که به او ایمان آورد زنی بود که تا آخر به پای ایمان خویش ایستاد و آن همه فداکاری کرد و نام خویش را به عنوان یکی از چهار زن برگزیده جهان توحید به ثبت رساند. زنان در همه صحنه ها حضور داشته اند؛ حضوری مسئولانه و از سر ادای وظیفه دینی و رسالت ایمانی. در نخستین بیعتی که با پیامبر(ص) پیش از هجرت در عقبه، از جانب چند نفر از مردم یثرب صورت گرفت، از زنی به نام هفراء دختر عبید بن ثعلبه نام برده شده است.

۲. زنان؛ زیربنای فضیلت انسانی

در جایگاه تربیت و رشد انسانی جامعه، بی تردید بانوان نقشی تعیین کننده و بی بدیل دارند. پر واضح است که این نقش نمی تواند تشریفاتی و حتی قراردادی باشد. دست حق در نظام زیبا و حکیمانه آفرینش، زن را در چنین جایگاهی قرار داده است. اگر خدای متعال، پروردگار و رشد دهنده جهان و جهانیان است، در نظام الهی، زن نیز مظهری از همین وصف و نام می باشد. در حقیقت، زن «عنصر تابناکی است که زیربنای فضیلت های انسانی و ارزش های والای خلیفه الله در جهان است.» با توجه به همین حقیقت است که رسول گرامی اسلام(ص) دختران را بهترین فرزندان آدمی می شمارند.

۳. منزلت مادر

شأن مادری و شرافت و مسئولیتی که این جایگاه دارد و توجه خاصی که دین به منزلت و نقش مادر دارد، بر همگان روشن است. قرآن کریم وقتی به احسان و نیکی در حق پدر و مادر سفارش می کند، به دوران پر مشقت بارداری مادر و تولد فرزند و شیرخوارگی او اشاره می کند و از انسان می خواهد که شکرگزار خدا و پدر و مادرش باشد. از این رو رسول خدا(ص) می فرمایند: «هیچ شیری برای فرزند، بهتر از شیر مادر نیست.» و این چنین است که ارزش دوران بارداری و شیر دادن، با مرزبانی در راه خدا برابری می کند و اگر در این دوران دشوار، مادر بمیرد، جایگاهی چون شهید خواهد داشت.

۴.حضور زنان در عرصه فرهنگی

یکی از عرصه های اجتماعی که از نگاه دینی، بانوان موظف اند در آن مشارکت فعال داشته باشند، عرصه فرهنگ به معنای وسیع آن است.
بی تردید شخصیت اجتماعی و کرامت انسانی زن مسلمان و حضور سازنده او در جامعه و نقش کامل وی در تعیین سرنوشت خود، تنها با حفظ جهات شرعی ممکن است. حفظ شئون و شرایطی که یک زن مسلمان باید در حضور اجتماعی و فرهنگی و سلوک و رفتار خویش به آن کاملاً پایبند باشد، یکی از مسائل است که اسلام بر آن تأکید فراوان دارد. در همین باره علی(ع) زمانی که در رأس حکومت بودند، شنیدند که در رفت و آمد برخی زنان و مردان عراق، حدود و مرزهای شرعی و کرامت انسانی بانوان رعایت نمی گردد، حضرت در پیامی به آنان فرمودند: «ای عراقیان، شنیده ام که زنان شما در راه، با مردان برخورد می کنند؛ آیا شرم نمی کنید؟!».
آری چنین است که رعایت حجاب و عفاف از وظایف مهم بانوان برای سالم سازی محیط و روابط اجتماعی است. از حضرت علی(ع) روایت شده که فرمود: «زکاتِ زیبایی، عفت است.» بلی، همان گونه که حق جامعه از مال، زکات آن است و حق مردم از علم، نشر آن و… حق بهره مندی از زیبایی نیز، گرامی داشت عفاف و حجاب است. در روایت دیگر، آن حضرت، حیا و عفت را از صفات و دستاوردهای ایمان شمرده و جزء سجایای آزادگان و رسم نیکان دانسته اند.

۵.نقش زنان در اصلاحات

نقش زنان نمونه و فداکار در رشد، اصلاح و توسعه و تکامل جوامع مختلف بشری، غیر قابل انکار است و تنها با نگاهی اجمالی به سیر هر یک از خیزش های سیاسی، فرهنگی یا حرکت های اصلاح طلبانه ای که در مقاطع مختلف تاریخی صورت گرفته، می توان از حضور فعال بانوان و نقش عمیق و کارساز آن ها در به ثمر رسیدن آن حرکت آگاه شد.
در بینش دینی اسلام نیز حوا در کنار آدم، سارا و هاجر همگام با ابراهیم، آسیه، خواهر و مادر حضرت موسی همراه با این مصلح بزرگ قوم بنی اسرائیل، مریم مربی عیسی، خدیجه و فاطمه یار و غمخوار پیامبر اکرم و امیرمؤمنان، و زینب تداوم بخش نهضت بزرگ عاشورا، از جمله زنان مصلح و نمونه ای هستند که قیام نواندیشان و اصلاح طلبان بزرگ تاریخ بشری را با حضور آگاهانه و موثر خویش، زینت بخشیده اند.

اما در شرایط امروز تاریخ نیز، کم نیستند زنان فرهیخته و فرزانه ای که در راه تحقق ارزش های والای انسانی و حل و اصلاح معضلات سیاسی، فرهنگی و اخلاقی جامعه تلاش کرده، در عرصه های مختلف علمی، هنری، ورزشی و تعلیم و تربیت خانوادگی و اجتماعی به کار و فعالیت مشغولند.

پس بکوشیم تا خدمات ارزنده این انسان های فداکار را ارج بنهیم و از شخصیت گرانمایه زن در جامعه اسلامی مان قدردانی کنیم.

سخن پایانی

هویت زن، هویت جامعه است و ارزش نهادن به زن و تکریم فضایل، کمالات و خدمات مستمر او، در واقع ارزش گذاشتن به کل جامعه و ارج نهادن به همه زیبایی های انسانی است.

این حقیقت از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و فرهیختگان قرار داشته و به ویژه هنرمندان و شاعران بر آن، تأکید کرده اند.

از جمله اقبال لاهوری، شاعر بلند آوازه مسلمان در تعظیم شخصیت زن چنین می سراید:

ای ردایت پرده ناموس ما
تاب تو سرمایه فانوس ما
طینت پاک تو ما را رحمت است
قوت دین و اساس ملت است
کودک ما چون لب از شیر تو بست
لا اله آموختی او را نخست
برق ما کو در سحابت آرمید
بر جبل رخشید و بر صحرا تپید
ای امین نعمت آیین حق
در نفس های تو سوز دین حق

دکتر عبدالطیف نظری