درباره غدیر

آنچه در غدیر خم و در آخرین حج آخرین پیامبر خدا ـ صلوات الله علیه و آله ـ به تصریح قرآن اتفاق افتاد، «اکمال دین و اتمام نعمت» بود. اکمال دین مُبیّن تاریخی‌بودن حقیقت دین است. به این معنی که دین، همزاد و هم‌ذات و هم‌پای انسان، پس از هبوط او در سیاره رنج، اسلام بوده و قالب‌های عرضه آن در فرایند طولانی تکاملی‌اش با فراپشت نهادن تطورات و تحولات متکاملانه در درازنای تاریخِ زیست انسان در زمین، دگرگونی‌هایی در خود دیده، اما شکل نهایی آن همین است که آخرین سفیر آسمان، آن را در اختیار انسان و تاریخ پس از خود گذارده است.

در این میان آنچه در تکامل‌پذیری دین، قابل تأمل می‌نماید نقصان دین و مخصوصاً ادیان توحیدی پیش از دین خاتم نیست؛ زیرا نقصان به مفهوم توقف روند تکامل و به پایان رسیدن امکان و ظرفیت کمال‌یابی چیزی است. در حالی که آنچه در تکامل تدریجی دین، کلیدی و کارساز است همخونی و همخوانی آن با شرایط فرهنگی ـ اجتماعی جوامع و توجه به قابلیت برتابندگی و به موازات آن میزان پذیرندگی جوامع انسانی نسبت به احکام و آموزه‌های آسمانی است.

وحدت در مبانی ادیان و یا به تعبیر فریتیوف شوان ـ حکیم و عارف نام‌دار آلمانی ـ وحدت درونی ادیان نیز دالّ بر یگانگی آن‌ها در مبدأ و مقصد خود بوده و از ماهیت واحد همه ادیان توحیدی محاکات می‌کند، اما آنچه مایه کمال و اکمال اسلام در فرایند بسیار طولانی و زمانمند تاریخی خود شده، چیزی جز «اتمام نعمت ولایت» و فراگیری آن از مجرای واگذاری «ولایت تکوینی و تشریعی» از «مقام نبوت» به «مقام امامت» نیست.

به بیان دیگر آنچه قبل از غدیر جریان و سریان داشت ولایت خاصه به معنی گردن‌گذاری پیامبران ابراهیمی به ولایت ازلی ائمه بود، اما این مهم پس از غدیر، هم همه مؤمنان به آیین آسمانی را فراگرفت و هم شرط محوری ایمان به شمار آمد.

از این جهت، اهمیت واقعه غدیر کم‌تر از اهمیت بعثت نیست. بعثت، برانگیختن پیامبر برای انجام مأموریت آسمانی هدایت انسان‌هاست، اما غدیر تداوم خط نبوت با انتقال ولایت تکوینی و تشریعی از پیامبر به امام است.

به این ترتیب، امام هرگز پیامبر نیست، اما کاری که او می‌کند دقیقا در ترازوی کار پیامبر به سنجه در می‌آید؛ زیرا آنچه امام انجام می‌دهد نه تکامل دین تکامل‌یافته ـ که تحصیل حاصل است ـ، بلکه توسعه تکامل دین از رهگذر واکاوی و استخراج ذخایر نهفته باطنی دین و عرضه و ارزانی کردن آن به عقول و قلوب انسان‌هایی است که با هیچ دانشی قادر به فهم فقیهانه و کار‌شناسانه و انسان‌‌شناسانه و هستی‌شناسانه احکام و آموزه‌های دین نیستند. امامت یعنی «جزئی‌نمایی» دین کلی یا کلیات دینی.

راحل موسوی