امت‌گرایی و مهمان‌نوازی طالبان؛ چرا طالبان برای امنیت ملی همسایه‌ها تهدیداند؟

در پیام رهبر طالبان، به مناسبت اعلام کابینه امارت اسلامی، آمده است که از افغانستان تحتِ حاکمیت طالبان هیچ تهدیدی متوجه همسایه‌ها نخواهد بود.
منظور طالبان از ارسال چنین پیام‌ها به کشورهای همسایه، تشویق و ترغیب همسایگان برای به رسمیت‌شناسی حکومت طالبانی در افغانستان است. ظاهرا رهبران این گروه در ملاقات‌هایی که با سران کشورهای همسایه داشته‌اند، نیز چنین تعهداتی داده‌اند. شماری از کشورهای همسایه نگرانند که افغانستان تحتِ حاکمیت طالبان به محل همایش تروریسم تبدیل گردد و از قلمرو آن کشور امنیت ملی شان تهدید گردد.
پرسشی را که می‌توان این‌جا مطرح کرد این است که چه اندازه می‌توان به این تعهدات طالبان اعتماد کرد؟ آیا طالبان توانایی آن را دارند که به تعهدات خود وفادار بمانند؟

اگر چه طالبان یک جنبش اسلام‌گرای بین‌المللی نیست و کدام هدف فرامرزی را دنبال نمی‌کند، اما آن‌چه می‌تواند یک ناظر را نسبت به تعهدات آن‌ها دچار شک و تردید کند، موارد زیر است:

امت‌گرایی و مهمان‌نوازی طالب

طالبان یک گروه افراطی‌اند که از مدارس دینی پاکستان برخاسته‌اند و در بستر فکری رشد کرده‌اند که آن‌جا به شدت تئوری “امت‌گرایی” حاکم است. این‌ها به ناسیونالیسم، ملی‌گرایی و مرزهای جغرافیایی اعتقاد و باور نداشته، بلکه از “امت مسلمه” صحبت می‌کنند.
تجربه چهل سال پسین در افغانستان نشان داد که این تئوری هر باری که با عنصر “مهمان‌نوازی” – که بخشی از فرهنگ قبائل است – درهم می‌آمیزد و ترکیب می‌شود، افغانستان را به همایش‌گاه تروریسم بین‌المللی و افراط‌گرایان عرب و عجم تبدیل می‌کند.

در تفکر طالبانی، هر دو عنصر وجود دارد. طالبان “امت‌گرایی” را از مدارس دینی پاکستان آموخته‌اند و “مهمان‌نوازی” را از فرهنگ قبائل دو سوی مرز دیورند.
تفکر امت‌گرایانه طالبان زمینه را برای حضور افراطیون عرب در افغانستان مساعد خواهد ساخت و فرهنگ مهمان‌نوازی مانع مداخله میزبان در پروژه‌ها و برنامه‌های مهمان خواهد گردید. همه به یاد داریم که وقتی اسامه بن لادن برج‌های سازمان تجارت جهانی را منفجر کرد و جامعه جهانی خواهان اخراج یا تسلیم‌دهی وی شدند، رهبری طالبان به چنین درخواستی با پیش‌کش کردن معجونی از دلایل امت‌گرایانه و با استناد به فرهنگ مهمان‌نوازی افغان‌ها پاسخ رد دادند و نه گفتند.
برای فعلا نیز در زیر چتر طالبان بیش‌تر از بیست گروه تروریستی فعالیت دارند. چند روز معاون ایمن‌الظواهری به جلال‌آباد آمد و از سوی طالبان بسیار باشکوه استقبال گردید. تصور کنید اگر روزی این گروه‌ها برای فعالیت تخریبی در یکی از کشورهای همسایه برنامه‌ریزی کنند، آیا طالبان در برابر شان خواهند ایستاد؟ هرگز. زیرا مهمان‌نوازی بخشی از فرهنگ قبائل است و همه پژوهش‌گران اتفاق دارند که آن‌ها پشتونوالی و عنعنه را حتا مقدم بر مذهب می‌دانند.

چند دسته‌گی طالبان

در ضمن، طالبان یک گروه یک‌پارچه و متحد نیستند. همین اکنون این گروه به پنج شاخه یا بیش‌تر تقسیم گردیده‌اند. مهم‌ترین این شاخه‌ها، شبکه حقانی است که خود را “فاتح کابل” می‌داند و بر تمام نهادهای امنیتی مسلط است. رهبر این شاخه، سراج‌الدین حقانی، به حیث وزیر امور داخله در کابینه طالبان مقرر شده است. شبکه حقانی، ضمن آنکه بازوی توان‌مندی سازمان استخبارات نظامی پاکستان است، دارای ارتباطات عمیق، پیچیده و گسترده با القاعده و سایر سازمان‌های جهادگرای دنیای عرب می‌باشد. رهبران این شبکه، با اعراب روابط خویشاوندی دارند. انس حقانی، از مادر عرب‌تبار به دنیا آمده است. کسانی که مدرسه مولوی جلال‌الدین حقانی را در پاکستان از نزدیک دیده‌اند، می‌دانند که آن‌جا از گذشته‌های دور محل آمد و شد اعراب تندرو بوده است.
از اختلافات تیره‌یی و قبیله‌ای که در میان شبکه حقانی با سایر شاخه‌های طالبان وجود دارد، همه آگاهیم. آیا ملا برادر می‌تواند تضمین بدهد که جلو ارتباطات این شبکه با افراطیون عرب را خواهد گرفت؟ آیا ملا برادر و دیگران توانایی این کار را دارند؟
متاسفانه پاسخ من منفی است.

داعش خراسان

کابینه طالبان تشکیل شد. فهرست اعضای این کابینه را وقتی مرور می‌کنی، می‌بینی چند ویژگی دارد:
۱) تک قومی است. ۹۵ درصد اعضای کابینه را ملاهای متعلق به یک قوم تشکیل می‌دهند. سایر اقوام حذف شده‌اند.
۲) غیرتخصصی بوده و هیچ گونه شایسته‌سالاری‌ای در آن در نظر گرفته شده‌است.
با اعلام این کابینه، آهسته آهسته تندروان مذهبی سایر اقوام از طالبان فاصله خواهند گرفت و پرچم‌های سفید شان را به پرچم‌های سیاه مبدل خواهند نمود. به قول حافظ شیرازی:

ساقی به جام عدل بده تا گدا
غیرت نیاورد و جهان پر بلا بکند
داعش خراسان عملا در افغانستان فعالیت دارد. از آن‌جایی که نام خراسان برای تندروان غیرپشتون جذابیت و کشش هویتی دارد، احتمال این‌که در زیر چتر حاکمیت تک‌قومی طالبان، داعش بتواند از میان سایر اقوام سربازگیری کند، بسیار زیاد است.

تنها گزینه معقول

همسایگان اگر می‌خواهند در آینده از قلمرو این کشور تهدیدی متوجه شان نگردد، تنها گزینه معقول این است که:
۱) از حکومت ملی‌گرا، نه امت‌گرا در افغانستان حمایت کنند؛
۲) این حکومت باید مبتنی بر رای و اراده مردم باشد، نه تک‌قومی و برآمده از تغلب؛
۳) پاسخ‌گوی تعدد و تنوع قومی بوده و مشارکت همگانی را تامین کند؛
۴) فراگیر باشد و به حقوق اقلیت‌های مذهبی، حقوق بانوان و آزادی‌های سیاسی و شهروندی احترام بگذارد.

عبدالشهید ثاقب