افغانستان پس از خروج کامل آمریکا به کدام سو خواهد رفت؟

تصمیم ایالات متحده بر خروج از افغانستان، راهبردی بود که کمابیش مورد تأیید دولت‌های مختلف بوده است. ولی اراده بر اجرای آن و هم‌چنین نوع زمان‌بندی آن مورد اختلاف قرار داشت. ترامپ با توافق با طالبان، سرانجام این وعده را جلو انداخت و اکنون دولت بایدن در برابر عمل انجام‌شده، ناگزیر از خروج است. این خروج، برای آمریکا مطلوبیت‌هایی مانند تقویت سرمایه اجتماعی داخلی و کاهش هزینه‌ها و تلفات نظامی را در پی دارد و در عین حال هزینه‌های حیثیتی و دیپلماتیکی مانند پذیرش ناکامی در تثبیت دستاوردهای ادعایی‌شان در زمینه حقوق‌بشر و شکست ایده «صدور دموکراسی» را نیز در بر دارد.
اما مهم ترین پرسش، تاثیر این خروج بر اوضاع سیاسی و امنیتی افغانستان است؟

یک دیدگاه این است که حضور نظامیان آمریکایی بیشتر جنبه پشتیبانی روانی دارد و نیروهای امنیتی افغانستان بدون حضور آمریکا نیز می‌توانند مأموریت‌های محوله را به خوبی انجام دهند. ولی شواهدی مانند تشدید حملات طالبان به نیروهای نظامی و افزایش آن به‌ویژه پس از استقرار بایدن، نشان می‌دهد بدون حضور نظامیان آمریکایی، تسلط نظامی طالبان بیش از نیروهای ارتش و پلیس افغانستان خواهد بود. منتقدان نومحافظه‌کار دولت بایدن نیز بر ضرورت تداوم کمک‌های فنی، تجهیزاتی، آموزشی و اطلاعاتی به نیروهای ارتش افغانستان تأکید و خروج از این کشور را خطایی جبران‌ناپذیر می‌دانند که به تسلط طالبان بر کل افغانستان منجر خواهد شد.

مهم‌ترین تأثیر خروج، برای آینده افغانستان آن است که احتمالاً طالبان حضور در مذاکرات صلح را تا خروج کامل به تعویق خواهد انداخت و دست کابل در این مذاکرات بسته‌تر خواهد شد.

دولت اشرف‌غنی تاکنون به پشتوانه نظامی و امنیتی آمریکا از مذاکره با طالبان سخن می‌گفت. در عین حال اگر فقدان این پشتیبانی نظامی، دولت افغانستان و دیگر گروه‌های مؤتلف را به سوی هم‌گرایی بیشتر و کاهش اختلافات سوق دهد، می‌تواند فرصتی برای انسجام بیشتر گروه‌ها و جریان های سیاسی و اجتماعی در افغانستان باشد. چنان که تشکیل شورای عالی دولت در همین راستا ارزیابی می شود. ولی سناریوی دیگر این‌که پیش‌روی‌های میدانی طالبان علیه مناطق تحت تسلط کابل، به اختلافات بیشتر میان این گروه‌ها انجامیده و حتی در صورت ائتلاف برخی از آنان با طالبان و یا مذاکرات دو یا چندجانبه به هدف جلوگیری از پیش‌روی این گروه، زمینه سقوط دولت را فراهم می آورد. آغاز موج جدیدی از مهاجرت عامه مردم به ایران و پاکستان و هم‌چنین مهاجرت‌های نخبگانی به اروپا و آمریکا، می‌تواند از دیگر تبعات خروج غیر مسوولانه و احتمال تشدید جنگ داخلی باشد.

دکتر عبداللطیف نظری