از ویرانه‌های افغانستان تا سر ملکه الیزابت

الماس ۱۰۵ قیراطی شگفت‌انگیز «کوه‌نور» داستان جالبی دارد که بخشی از این داستان با تاریخ افغانستان گره خورده است. در حقیقت، تاریخ الماس کوه‌نور در هندوستان ریشه دارد.

این سنگ قیمتی از منطقه «گلکنده» در نزدیکی «حیدرآباد» در ایالت «آندراپرادش» هند در سال ۱۶۵۶میلادی به دست آمد. این الماس توسط «میرزا محمد» وزیر «عبدالله قطب‌شاه» به «شاه جهان» پادشاه «گورکانی» هند هدیه شد و در آنجا ماند. کوه‌نور در زمان لشکرکشی «نادرشاه افشار» به هند در سال ۱۷۳۸میلادی نزد «ابراهیم لودی» حاکم «دهلی» نگهداری می‌شد که نادرشاه آن را تصاحب کرد.

این الماس پس از مرگ نادر در سال ۱۱۶۰هجری قمری توسط «احمدشاه دُرانی» به افغانستان منتقل شد و سپس به «تیمورشاه» فرزندش رسید. کوه‌نور سالیان چند، بین فرزندان احمدشاه دست‌به‌دست می‌شد تا سرانجام به دست «زمان‌شاه» فرزند تیمورشاه رسید.

از قضای روزگار، وقتی که زمان‌شاه توسط «محمود» برادر ناتنی‌اش شکست خورد، کابل را همراه با جواهرات شاهی از جمله کوه‌نور ترک کرد و به سوی جلال‌آباد رفت. زمان‌شاه در جلال‌آباد به قلعه «ملاعاشق شینواری» از متنفذین قومی پناهنده شد. ملاشینواری به میهمان خود خیانت کرد و طی پیکی به محمود که در کابل بسر می‌برد، اطلاع داد که زمان‌شاه در قلعه او پناهنده شده است. محمود نیز یک نفر جراح را با تعدادی از گارد نظامی از کابل به جلال‌آباد اعزام کرد. نظامیان پس از محاصره قلعه ملاشینواری، زمان‌شاه را دستگیر کرده و از جراح خواستند که کارش را انجام دهد. جراح نیز که دستور محمود برادر زمان‌شاه را با خود داشت، چشمان زمان‌شاه را در یک عمل جراحی بی‌رحمانه کور کرد. این حادثه در سال ۱۸۰۰میلادی اتفاق افتاد. البته زمان‌شاه قبل از این که به چنگ نیروهای برادرش بیفتد، الماس کوه‌نور را در یکی از ویرانه‌های قلعه ملاشینواری مخفی کرد.

پس از آن که زمان‌شاه به کابل منتقل شد، در بالاحصار زندانی گردید. مدتی نگذشته بود که «شاه شجاع» برادر عینی یا سکه زمان شاه به کمک بریتانیا، کابل را از برادر ناتنی خود یعنی محمود تصرف و زمان‌شاه را از بالاحصار آزاد کرد. زمان‌شاه نیز به پاس نیکی شاه شجاع، محل اختفای الماس کوه‌نور را به او نشان داد و این گونه کوه‌نور در اختیار شاه شجاع قرار گرفت. القصه این که بخت با شاه شجاع نیز یار نبود زیرا پس از شکست شاه‌شجاع از «رنجیت‌سینگ» سردار هندی ملقب به «شیرپنجاب»، الماس مزبور توسط سردار نامبرده به هند بازگشت داده شد و بعدها به دست «کمپانی هند شرقی» بریتانیا افتاد.

انگلیس‌ها نیز با زیرکی خاصی الماس کوه‌نور را از هند خارج به بریتانیا منتقل کردند. در سال ۱۸۷۷میلادی رسماً اعلام شد که این الماس در اختیار ملکه «ویکتوریا» امپراتور بریتانیا قرار دارد. این الماس برای اولین بار در تاج ملکه «الیزابت اول» نصب شد که پس از آن همواره بین ملکه‌های انگلیس تبادله می‌شد تا سرانجام به «برج لندن»، قصری تاریخی در ساحل شمالی رود «تِمز»، منتقل شد. در حال حاضر الماس کوه‌نور در برج لندن نگهداری می‌شود اما الیزابت دوم ملکه انگلیس به مناسبت‌های خاصی، تاجی را که روی آن الماس کوه‌نور نصب شده است، برسرش می‌گذارد. طبق افسانه‌ها، هر خانمی که این سنگ را در اختیار داشته باشد؛ فوق‌العاده قدرتمند خواهد بود اما صاحبان ذکور این سنگ، پایانی تاسف‌باری خواهند داشت. سرگذشت تاریخی الماس کوه‌نور، این باور عامیانه را تایید می‌کند. ابراهیم لودی، سلطنت را از دست داد، نادرشاه افشار کشته شد. شاه زمان توسط برادرش نابینا گردید. شاه شجاع به قتل رسید و شیرپنجاب توسط انگلیس‌ها به شکل اسفباری شکست خورد و تحقیر شد.

گفتنی است که تاکنون کتاب‌های زیادی درباره الماس کوه‌نور نوشته و چاپ شده است که از این جمله می‌توان به کتاب «الماس کوه نور» اثر «ایرج امینی» و کتاب «کوه‌نور» نوشته «انیتا آناند» و «دالریمپل»، اشاره کرد. نکته‌های کلیدی یادداشت حاضر نیز از این دو کتاب استخراج گردید. شاید برای شما سوال خلق شده باشد که ارزش الماس کوه‌نور چقدر است؟ پاسخ این است که برای آن نمی‌توان قیمتی تعیین کرد زیرا از الماس‌های منحصر به فرد، استثنایی و نایاب جهان است. گفتنی است که در حال حاضر، هندوستان، ایران، پاکستان و افغانستان مدعی مالکیت الماس کوه‌نور هستند.

محمد مرادی