ارتش سلسله جنبان اصلی سیاست در پاکستان

دوقلوی به‌هم چسپیده‌ی پاکستان و هند در بدو تولد با دایگی انگلیس از بغل یک‌دیگر جدا شدند. چرکابه‌ی زخم آن جدایی به مرزهای این دو کشور محدود نماند و همسایگان را نیز درگیر بلای مزمن افراط‌گرایی کرد.

پاکستان از آن‌جا که از نگاه قومی و طایفه‌ای کشوری پاره‌پاره است و مولفه‌های وحدت سرزمینی و ملی را نتوانسته قوام بخشد، به ناگزیر در درون به ارتش به‌عنوان نیرویی قهار و بازدارنده تکیه کرده و در بیرون، دشمن‌آفرینی و ستیزه‌جویی را به‌ مثابه‌ی یک استراتژی برگزیده است تا از شدت ظرفیت‌های واگرایی بکاهد و نیروهای ناهگونِ همواره فعال را با دشمنی بسیار خطرناک و آشتی‌ناپذیر رودررو سازد. در راستای همین سیاست، کشمیر، همیشه در ادبیات پاکستانی با پسوند «مقبوضه» یاد و چونان عضوی جداافتاده از پیکر، که روزی به‌جای خود باید بازگردد، نسل‌اندر‌نسل تبلیغ می‌شود.

پاکستان از ابتدای جدایی هویت دینی به‌خود گرفت و کشوری اسلامی در مقابل دشمنی غیر اسلامی تعریف شد و به همین دلیل مسلمانان زیادی از هند به پاکستان مهاجر شدند و هندوهای این‌سوی مرز به هندوستان کوچیدند که امروزه جنبش قومی مهاجر بخشی قابل توجهی از جمعیت پاکستان را تشکیل می‌دهد.

ارتش که سلسله‌جنبان اصلی سیاست در پاکستان است، گروه‌های افراطی را به کشمیر توجه داده ‌و مورد حمایت قرار می‌دهد. کودتای ۷ ثور حزب خلق و ‌مداخله‌ی شوروی سابق در افغانستان نیز فرصتی شد تا پاکستانی‌ها با حمایت و تقویت گروه‌های جهادی هم شریک یگانه‌ی غربی‌ها در منطقه شوند و هم نیروهای سرکش داخلی را در جبهات افغانستان سرگرم کند. از نظر جنرالان پاکستانی افغانستان ژرفای استراتژیک پاکستان تعریف می‌شود و حضور هیچ رقیبی را در این‌جا برنمی‌تابند.

حکومت‌های غیرنظامی در پاکستان چیزی در حد تدارکات‌چی و مجری منویات ارتش‌اند، فرقی نمی‌کند عمران‌خان روی کار باشد یا هر خان دیگری! در پاکستان کارکرد انسجام‌دهندگی و بازدارندگی ارتش در کل ساختار سیاسی امری پذیرفته شده است و حرف آخر را جنرال‌ها می‌زنند. به این خاطر است که بر خلاف کشورهای دیگر، سازمان اطلاعاتی در چارچوب سیاست‌های ارتش کار می‌کند و نهادی مستقل به شمار نمی‌رود.

سفر نخست‌وزیر پاکستان به کابل می‌تواند سرآغاز فصل جدیدی در روابط دو کشور قرار گیرد اما معلوم نیست در این میان جنرال‌ها تا کجا با عمران‌خان همسویند. در صورتی که ارتش پاکستان برای نقش‌آفرینی مثبت در روند صلح افغانستان پیامی به رییس جمهور غنی فرستاده باشد، می‌توان به نتیجه‌ی سفر خوش‌بین بود اما با توجه به کاهش نیروهای آمریکا و شدت یافتن خشونت‌ها از طرف طالبان و روابط دوستانه‌ی کابل-دهلی‌نو، تصور یک ‌پاکستان بی‌دردسر و صلح‌طلب در اذهان افغان‌ها به تمنایی دور از دست‌رس شبیه است.

هادی رحیمی زاده