آیا ما واقعا یک ملت هستیم؟ حرف حق تلخ است ولی بار شیرین دارد

جو بایدن، یکی از کاندیدان حزب دموکرات برای پست ریاست جمهوری و معان رئیس جمهور بار اوباما، در یک مناظره انتخاباتی گفت : ” “درباره افغانستان باید بگویم، من کاملا مخالف ایده ملت‌سازی در این کشور بودم …ممکن نیست که آن کشور متحد شود، هیچ امکان ندارد که آن کشور یکپارچه شود.” گفته های جو بایدن دو بخش دارد : “ملت سازی” در افغانستان از طریق کمکهای بین المللی و اینکه ممکن نیست که افغانستان یکپارچه شود یعنی یک ملت واحد شود.

در سه دهه اخیر ما شاهد آنچه که در قاموس علوم سیاسی و حقوق بین المللی بنا م ” ناشیون بیلدینگ” Nation Building مینامیم بودیم. در بوسنی و کوسوفو بعد از فروپاشی نظام فدرال یوگوسلاوی، جامعه بین المللی ( امریکا و اروپا) دست به این کار زدند و موفق هم شدند. البته این دو ملت در حال ایجاد شدن بود و امریکا و اروپا، بویژه اروپا با کمک به “ستت بیلدینگ” Stat Builiding یا ساختن یک دولت مشروع موفق به این کار شدند. درعراق با یک تجاوز نظامی امریکا یکی از دولتهای واقعی منطقه را منحل کرد و خواست ملت و دولت عراق آنطوریکه دلش میخواهد بسازد. عراق در عین حال وارث یکی از تمدنهای درخشان منطقه و جهان است (البته به پای ۵۰۰۰ سال تایطخ افغانستان نمیرسد). بزودی آنها خودشان با پذیرفتن یک نظام فدرالی و بیرون کردن سربازان امریکایی دولت و ملت عراق را احیا کردند.

در افغانستان، هنگام مداخله نظامی امریکا و متحدین اش بحث اینکه جامعه بین المللی به “ملت سازی” از طریق “دولت سازی مشروع” دست بزند یا به “مبارزه علیه تروریسم ( القاعده و طالبان) اکتفا کند، بحث بود. بیاد داشته باشید که بدون دور رفتن و دیدن تاریخ کشوری بنام افغانستان، هنگام مداخله نظامی، افغانستان یک “ملت یکپارچه” نبود. جنگ داخلی میان جبهه متحد مجاهدین و طالبان (مجاهدین سابق) درعین حال دارای خصلت قومی بود.

همانگونه که من در مقالاتی سالها قبل (به فرانسوی و به فارسی) یاد آوری کرده ام، ظهور طالبان در حقیقت اراده انتقام جویی از آنهایی بود که بعد از یکنیم قرن حاکمیت پشتونها را، یا به عقیده آنها قدرت را غصب نموده بودند (جمهوری اسلامی برهاندین ربانی و متحدین او). برای اینکه روند “ملت سازی” موفق شود بایه همراه با دولت سازی باشد. در جوامع چند قومی این دولت باید از همه نمایندگی واقعی نه شکلی بکند تا یک دولت مشروع باشد.

امریکای جورج بوش تصمیم گرفت تا در افغانستان ملت و دولت سازی کند. از سوی دیگر در آن هنگام افغانستان دارای یک قدرت سیاسی که واقعآ ویژگی های یک دولت را داشته باشد، نبود. نه امارت اسلامی طالبان واقعآ یک دولت بود و نه جمهوری اسلامی دارای ویژگی ها و بنیاد های یک دولت بود. کنفرانس بن که کاملآ توسط امریکا مدیریت شد برای افغانستان یک نظام جدید را تعریف کرد که در کادر این نظام ملت ( یکپارچگی همه اقوام) و دولت با سازمانهای سیاسی، قضایی، اجتماعی نوین (دموکراسی) بوجود آید. چه فکر میکنید ؟ آیا این پروژه موفق شد ؟ مسلمآ که نه. نظام کنونی به هه چیز شباهت دارد جزبه دموکراسی. لازم نیست زیاد بنویسم، واقعیت را نمیتوان با دو انگشت یا با شعار دادن پوشانید.

خنده دار تر عکس العمل های ارگ (دولتی که نه قانونی است و نه مشروع) در برابر راستگویی جوبایدن است. صدیق صدیقی، سخنگوی اشرف غنی در واکنش به این حرف آقای بایدن نوشته است که افغانستان به عنوان “ملتی یکپارچه علیه ستمگری‌هایی مثل تهاجم شوروری، تروریسم” جنگیده و ایستادگی کرده است.آقای صدیقی اضافه کرده است:” اکنون نیز افغانستان در خطوط مقدم قرار دارد تا کشورهای دیگر مصون باشند.” متوجه هستید که صدیقی ادعا ندارد که افغانستان یک ملت واحد و یکپارچه دارد. او نمیتواند که بگوید که مردم افغانستان از نگاه تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، زبان، مذهب، رسم و عادات و بویژه آیدال ها و آرزوها ی مشترک دارند و دولت میتواند مدعی نماینگی از تمام مردم بکند.

او “ملت بودن” را در مبارزه علیه تجاوز شوروی و تروریسم تعریف میکند. تعریفی که ۵۰ فیصد به آن موافقم. ولی وحید عمر، مشاوردیگر او در امور روابط عامه و استراتژیک در واکنش به سخنان آقای بایدن گفته است که ” افغانستان نیازی به ملت‌سازی ندارد چرا که برای قرن‌ها یک ملت بوده است.” درست خواندید ” برای قرن ها” ما یک ملت بودیم. منظور او کدام ملت افغانستان است ؟ آقای عمر شعار میدهد : “ما شما را برای یکپارچه ساختن کشور نیاز نداشتیم. ما کشوری یکپارچه بوده ایم. شما آمدید تا تروریسم بین‌المللی را شکست بدهید که به نفع همه ماست. ” شما طی ۱۸ سال علیه چند تروریست خارجی میجنگید. طالبان” برادان ناراضی” ما ” نیروی سیاسی مخالف” ما هستند. بزودی باهم کنار میآئیم، ما یک “ملت یکپارچه هستیم”، احمدشاه بابای این ملت است، عبدالرحمن خان سازنده این دولت ـ ملت است.

طی ۱۸ سال اخیر ما شانس بزرگی داشتیم که پروسه “ملت سازی” را، گرچه یک پروسه طولانی است، با اعتقاد بنیادی به دموکراسی و ساختن نظامی متکی بر عدالت اجتماعی بنیانگزاری کنیم. ولی دولتمردان بی کفایت و فاسد آنرا بباد دادند. جوبایدن ما را کمک میکند تا نقاط ضعف خود را بشناسیم نه اینکه با شعار های فریبنده خود و مردم را بخواهیم فریب بدهیم.

دکتر کریم پاکزاد