د بریتانیا خبري شبکه بي بي سي له خپلو تر ټولو لویو بحرانونو سره مخ ده. دا پس له هغې چې د دې شبکې د ‘Panorama’ نومې تحقیقي پروګرام یوې نسخې سخت انتقادونه راوپارول او تور پرې ولګېد چې د ډونالد ټرمپ خبرې یې داسې ایډیټ کړې دي چې د لیدونکو برداشت یې بدل کړی، د امریکا پخواني ولسمشر ټرمپ د میلیاردونو ډالرو قضیې ګواښ وکړ.
یادې پېښې د بي بي سي د لوړو پوړو چارواکو استعفاوو، د څارونکو بنسټونو له خوا د څېړنو پیلېدو او د امریکا او بریتانیا ترمنځ د حقوقي او سیاسي نښتو د زیاتېدو سبب شوې ده.
اصل قضیه: څه پېښ شول؟
د ۲۰۲۵ کال د نومبر په سر کې، د ‘Panorama’ پروګرام یوه برخه خپره شوه چې د ۲۰۲۱ د جنورۍ په شپږمه د امریکا د ولسمشر یوه وینا یې رانغاړلې وه. منتقدانو او ځینو څارونکو تور ولګاوه چې د پروګرام ټیم د وختونو بېلابېلې خبرې سره نښلولې وې ترڅو داسې ښکارېده چې ښاغلي ټرمپ خلک په ښکاره توګه تاوتریخوالي ته هڅولي دي.
وروسته له اعتراضونو، بي بي سي ومنله چې ‘ایډیټ’ شوی مواد ممکن ګمراهکونکی برداشت ورکړي او اعلان یې وکړ چې یاده برخه به بیا نه خپریږي.
د دې ادعا خپرېدو په بریتانیا او له هغې د باندې سخت غبرګونونه راوپارول. د بي بي سي یو شمېر لوړپوړي چارواکي، لکه عمومي رئیس او د خبرونو مشر، له خپلو دندو استعفا ورکړه. د ادارې مشرتابه د کورنیو او پارلماني فشارونو سره مخ شو. بي بي سي بیا په رسمي ډول د «قضاوتي خطا» په خاطر بښنه وغوږه او ټینګار یې وکړ چې باید ژر او شفاف اقدام شوی وای.
د ټرمپ دعوه او حقوقي غوښتنې
ډونالد ټرمپ او د هغه حقوقي ټیم وویل، بي بي سي د هغه خبرې تحریف کړې او له همدې امله دوی د میلیاردونو ډالرو تاوان غوښتنه لري او ګواښ یې کړی چې په امریکايي محکمو کې به یې حقوقي دعوه وکړي.
د بي بي سي چارواکو غبرګون وښود او وویل چې دوی د دغې افترا دعوې لپاره «هیڅ حقوقي اساس» نه ویني او چمتو دي خپل دفاع وکړي که قضیه محکمې ته لاړه شي.
نظارتي او نړیوال اړخونه
دا موضوع یوازې د رسنیو ترمنځ پاتې نه شوه؛ امریکايي څارونکي ادارې هم ښکېلې شوې چې تحقیقات وکړي آیا دا پروګرام یا ایډیټ شوې نسخه یې د امریکا په خاوره کې خپره شوې او که نه له نړیوالو خپرونو او ویدیو ثبت سره اړوند قوانین یې مات کړي.
دا نړیوال اړخ قضیه یوه لویه حقوقي او سیاسي شخړه ګرځولې.
څو څارونکو خبرداری ورکړی چې که دعوه هم کامیابه نه شي، پر بي بي سي به یې سیاسي او عملي اغېزې ډېرې مهمې وي.
حقوقي تحلیل او د بریا ارزونه
په امریکا کې د یوه لویې رسنۍ پر ضد د افترا دعوه، خاصتاً کله چې مدعي یو عامه شخصیت وي، لاندې مهمو شرطونو ته اړتیا لري:
– د ناسم یا ګمراهکونکي ادعا ثبوت: ټرمپ باید دا ثابته کړي چې ایډیټ شوی ویدیو د لیدونکو برداشت له واقعیت ډېر لرې کړی.
– د ثبوت وړ زیان: شواهد باید وښيي چې رسنیز خطا د هغه شخصي اعتبار یا مالي زیان سبب شوې.
– بد نیت (Actual Malice): تر ټولو سخت شرط؛ ټرمپ باید ثابت کړي چې بي بي سي په دې وینا قصداً یا د واقعیت له جدي ناپامۍ سره تحریف کړی دی. دا د امریکا له پلوه د عامه شخصیتونو لپاره وضع شوی معیاري شرط دی.
له دې شرطونو سره، د ټرمپ دعوې قوت او ضعفونه داسې ارزول کیږي:
احتمالي قوتونه:
– بي بي سي مخکې دا منلې چې ایډیټ شوی مواد غلط برداشت ورکولای شي؛ دا اعتراف ښایي د یو ډول مسلکي خطا یا لږ تر لږه د ټرمپ د اعتبار زیان ښکارندوی وي.
– دا ایډیټ سياسي او رسنیز غبرګونونه پارولي چې ښایي حیثیتي زیان لپاره استدلال شي.
مهم ضعفونه:
– بد نیت ثابتول ډېر سخت دي؛ بي بي سي ښایي استدلال وکړي چې خطا تخنیکي او ایډیټي وه نه قصدي تحریف.
– د نړیوال ساحت او د محاکمې ځای (امریکا یا بریتانیا) حقوقي پېچلتیاوې لري.
– د بد نیت (Actual Malice) معیار ډېر لوړ دی. حتی د بي بي سي اعتراف د ټرمپ د دعوې د بریا چانس کموي.
احتمالي سناریوګانې او وروستۍ تحلیل
د حقوقي شرایطو، د بي بي سي رسمي دریځ او د افترا د قانون سخت شرایطو ته په کتو، د دې قضیې ممکن مسیرونه دا دي:
۱. د دعوې رد یا د ټرمپ حقوقي ناکامي (تر ټولو احتمالي سناریو)
د یوې رسنۍ پر ضد د افترا کامیاب شکایت، خاصتاً کله چې مدعي یو عامه شخصیت وي، ډېر قوي ثبوتونو ته اړتیا لري. ښایي بې بي سي خپل خطا د تخنیکي ستونزو پایله وښيي، نه قصدي عمل، چې د ټرمپ کامیابي سخته کوي.
۲. محدود او تخنیکي مصالحه (ممکنه سناریو)
بي بي سي مخکې بښنه غوښتې او مشران یې استعفا ورکړې. دواړه خواوې ښایي د اوږدې، لګښت لرونکې محاکمې د مخنیوي لپاره محدود توافق ته ورسېږي، لکه:
– د ایډیټ پروسو اصلاح،
– ګډه اعلامیه، یا
– قضیې بندول پرته له درانه تاوانه.
دا مصالحه به عملي وي، نه سیاسي، او بي بي سي ته به اجازه ورکړي چې ژر له بحرانه ووځي.
۳. د بي بي سي لپاره د اداري او نظارتي پایلو زیاتوالی (تر یوه حده حتمي)
حتی که حقوقي قضیه جدي نتیجه ونه لري، ادارې حیثیتي اغېزې به ولري:
– د څارونکو بنسټونو تحقیقات،
– سیاسي فشارونه،
– د مهمو برنامو د تولیدي معیارونو بیا کتنه.
دغه اغېزې به اوږدمهاله وي او د بي بي سي د تحقیقي پروګرامونو پر تولید مستقیم اثر ولري.
پایله
د ډونالد ټرمپ له خوا پر بي بي سي شکایت یوازې حقوقي دعوه نه ده؛ دا د باور، رسنیزې سیاسي پالیسۍ، او یو نړیوال دولتي رسنيز بنسټ د مسؤلیت آزمایښت دی.
بي بي سي ایډیټي خطا منلې او بښنه یې غوښتې، خو حقوقي له مخې وايي چې د افترا قانوني اساس نشته او دفاع ته چمتو دي.
د ټرمپ لپاره، د بد نیت لپاره د مستقله شواهدو په نشتوالي، حقوقي بریا ډېره سخته ده؛ خو له سیاسي پلوه شکایت لا هم د بي بي سي لپاره د حیثیت سخت ازموینه ده.
✍🏻 سید مصطفی موسوي
